نووروز بایرامی- تاریخی و کؤکلری باره ده

 عاريف خليل اوغلو 

خالقيميزين مين ايللردن بري ائل آراسيندا ياشايان ائله بايراملاري وار کي، يارانارکن نه بير سؤزونو، نه بير نغمه سيني يازييا آليبلار. اولو قايناقلاردان  سوزولوب گلن، بير-بيريندن اويناق، شوخ، لطافتلي  بايرام نغمه لري، داها ائرکن  گؤروش و تصوورلرله  باغلي آيينلر، اعتيقادلار، عادت-عنعنه لر، مراسيملر، تاماشالار نسيللرين يادداشيندا ياشاياراق عصرلر، قرينه لر آشميش، گليب بو گونوموزه چاتميشدير. 

   بو  باخيمدان نووروزو ان عزيز، روحوموزو اوخشايان بايراملاردان بيري حساب ائديريک. 

   نووروز شرق خالقلاري نين ايسلامدان چوخ-چوخ اولکي اکينچيليک، محصول بوللوغو اعتيقادلاري ايله باغلي بايراملارينداندير. 

   اون بیرینجی عصرین بؤیوک عالیم و تاريخچيسي ابو ریحان بيروني نووروزو طبيعتين اويانماسي، اکينچيليک، تصروفاتي نين باشلانغيجي کيمي گؤتورولن دونيوي بايرام آدلانديريردي. 

   اون بیرینجی عصرین آیری عالیم و تاريخچيسي نظام الملک اؤزونون «سیاستنامه»سينده نووروزو يازين گليشيله باغلي کوتلوي خالق بايرامي کيمي تقديم ائدير. 

   بس زردوشتلوکدن و ايسلامدان قاباق اولو بابالاريميز بو بايرامي نه واختدان کئچيرمه يه باشلاميشلار؟ گؤره سن نئچه دير بو بايرامين ياشي؟ قديم بير تورک اساطيرينده بو سواللارا بئله جاواب تاپماق اولور: «اوغوز  اوغلو زاغادا ياشاياندا قيشدان يامان قورخاردي. اونا گؤره ده ايلين اوچ فصلينده قيشا تداروک گؤرر، ناز-نعمتيني زاغايا داشيياردي. بير ايل قيش اوزون چکدي. اوغوز اوغلونون آزوقه سي قورتاردي. چاره سيز قالان اوغوز اوغلو بؤيوک چيلله نين اوتوزونجو گونو باييرا چيخدي کي، يئمه يه بير  شئي تاپيب گتيرسين. نه قدر گزدي دولاندي، هئچ نه تاپمادي. ساققالي بوز باغلادي، الي-آياغي دوندو. کور پئشمان زاغايا قاييداندا يولدا بير قورد بالاسينا راست گلدي. 

   اوغوز اوغلو، بو قاردا، بوراندا هارادان گليرسن؟-قورد بالاسي سوروشدو. 

  اوغوز اوغلو باشينا گلن احوالاتي دانيشدي. ايلين آيلاريندان گيلئيلندي. آيلاري وصف ائله دي، آيلاري يامانلادي. 

      اوچو جنّت باغيدي، 

      اوچو بيزه ياغيدي، 

      اوچو ييغيب گتيرر، 

      اوچو ووروب داغيدار. 

  قورد بالاسي دئدي: 

  -ائي اوغوز اوغلو، قاباقداکي يول آيريجيندا سني بير سورو قويون، بير قوجاق سونبول، بير جهره، بير ده ال دييرماني گؤزله يير. اونو زاغانا آپارارسان. قويونو کسيب يئيرسن، يونوندان جهره ده ايپ اَييرر، اؤزونه پالتار تيکرسن، دريسيني اَينينه گئيرسن. سونبولون دنيني ده ال دييرمانيندا چکر، اونوندان چؤرک بيشيررسن. يازا چيخارسان. آنجاق سنه وئرديگيم امانتلردن گرک موغايات اولاسان. سونبولو و قويونو آرتيرارسان، قوزولاري الي نين اوستونده ساخلايارسان. سونبولون دنيني يئره سپيب اونو آلني نين تري ايله سووارارسان.  دئديکلريمه عمل ائله يه بيلمه سه ن، ياشاماق سنين اوچون چتين اولاجاق. 

   اوغوز اوغلو يول آيريجينا گلدي، قورد بالاسي نين دئديکلريني گؤتوروب زاغايا گتيردي. قيشي کئفي کؤک دولاندي. يازدا سورونو داغلارا يايدي، سونبولو تورپاغا سپدي، گئجه-گوندوز سورولرين، ساري سونبولون قوللوغوندا داياندي. اوغوز اوغلو بوللوق فرحينه کؤکلندي. بوتون ايلي شادخوررم ايشله دي. قورد بالاسينا راست گلديگي بؤيوک چيلله نين اوتوزونجو گونونده ايسه بايراما حاضيرلاشماغا باشلادي. ايلين آخير بئش گونونو يئدي، ايچدي، چالدي-چاغيردي، قوهوم-قونشويا بايراما گئتدي. دئييرلر اوغوزلار ائله او واختدان همين گونو ان عزيز بايراملاردان حساب ائله ميشلر. ائله او گوندن اوغوز اوغلونون حياتيندا يئني گون باشلاميش، او گونه نووروز آديني وئرن اوغوز اوغلو اونو هر ياز بايرام ائتميشدير. 

   احتيماللارا گؤره نووروزون يارانما تاريخي ايبتيداي ايجما قورولوشونون اينکيشاف ائتميش مرحله سيله باغليدير. بعضي يازيلاردا بو بايرامين بابيليستاندا ائرادان اول 3-جو مين ايلليکده کئچيريلديگي خبر وئريلير. تخمينن همين دؤوردن آذربايجاندا دا مؤوجود اولدوغو احتيمالي اورتايا چيخير. بو احتيمال هر شئيدن علاوه  اراضيميزده يوکسک اکينچيليک مدنيتي نين اولماسي ايله باغليدير. زردوشت سالنامه سي ايله سسله شن بو بايرامين تاريخي 4 مين ايل بوندان اوله تخمين ائديلير. باهار شيمال ياريم کوره سينده آسترونوميک يازين باشلانغيجي-گئجه ايله گوندوزون برابرليگي قوووشوغوندا ايجرا ائديلن ان قديم خالق بايراميدير. بو خالق شنليگي مضمونو، حياتيليگي، اهاطه لي ليگي، قايه سيله باشقا بايراملاردان اوستونلوک تشکيل ائدير. بو بايرام هم ده خالق بايراملاريميزين بعضيلري نين اؤزولو، بونؤوره سي، باشي نين تاجي،  زيروه سيدير. 

   نووروز بايرامي خالقيميزين يوکسک ذؤوقو و بديعي تفککورونو  کوتلوي ائل شنليکلرينده، رنگارنگ اَيلنجه لرينده اؤزونو داها چوخ آشکارلاييب، اونون معنوي دونياسي نين تظاهورونه، آيناسينا چئوريليب. 

   سئوينج، شادليق، خوش نيت، نيسگيل، آلخيشلار… نووروز گونلري نين بيتيب-توکنمز احوال-روحيييه سينه کؤکلنديريب ائل-اوبالاريميزي زامانلار بويونجا. 

   شرق عالمينده گئنيش ياييلان نووروز ماهيتي اعتيباري ايله موسيقي آوازلي اولموشدور. او دا تاريخدن معلومدور کي، نووروزخان آدلي موغننيلر باهار بايرامي شنليکلري نين ياراشيغي اولموش، بو مراسيمي  وصف ائتمکله دينله یيجيلره سئوينج، شادليق بخش ائتميشلر. 

  کؤچورن: عباس ائلچین

 

يازان : عباس ائلچین یکشنبه ۱۳۹۱/۱۲/۲۷ |