MAĞCAN CUMABAYEV

(milli şair 1893-1938)

قازاق توركلري نين ميللي شاعيري ماغجان جومابايئو(۱۹۳۸-۱۸۹۳)

       قازاق بوزقيرلاريندا اورتايا چيخان ميللي اويانيشا، ميلليلشمه چابالارينا و قورتولوش موجاديله سينه قوووت وئرن آيدين، يازار و شاعيرلر آراسيندا ماغجان جومابايئو (1893-1938)، سولطان ماحمود تورايقير(Sultan Mahmut Toraygır) (1893-1920)، ژوسيپبک آيماويت(Jüsipbek Aymavıt) (1889-1931) و شاهکريم قودايبئردي(Şahkerim Kudayberdi) كيمي کيشيلرين ده قازاقلار يانيندا اؤنملي بير يئري واردير. 

     جومابايئو، ايستانبولدا يئني اوصولا گؤره ائييتيم وئرن بير چالا مدرسه سينده اوخودو و بو يئرده عربجه ، فارسجا و چاغاتاي تورکجه سيني اؤيرندي. ايلک شئعير دئنمه لريني بورادا ائتدي. داها سونرا قازانا گئتدي و بورادا دا باشقا بير مدرسه يه دوام ائتدي. شولپان آدينداکي ايلک شئعير کيتابي قازاندا باسيلدي. مير ژاکوپ دولاتولي (Mir Jakup Dulatulı) ايله تانيشديقدان سونرا قازاق کولتورونون يايغينلاشماسي اوچون چاليشمالارا باشلادي. روسجا دا اؤيرندي. ديگر ميللييتچي قازاق آيدينلاري ايله برابر آلاش حركتينه قاتيلدي.  

      بؤيوک بير تورک ميللييتچيسي اولان جومابايئو، قازاقلارين و بوتون تورکيستانين ميللي شاعيريدير. شئعيرلرينده تورک توپلولوقلاري نين او دؤنمده کي  داغينيقليغيندان، يابانجي ايشغالي آلتيندا ياشاماق زوروندا قاليشلاريندان و بوندان دولايي دويولان ازيکليکلردن دانيشیر.  

  گون مئن تون (گئجه ايله گوندوز)،  

  آليسداکي باووروما (اوزاقداکي قارداشيما)،  

  تورکيستان، اورال، آقساق تمير سؤزو (آخساق تئيمور سؤزو)،  

  کونشيگيس (دوغو)، اوت (اود) كيمي شئعيرلري بولونماقدادير.  

    آليسداکي باووروما (اوزاقداکي قارداشيما)،  شئعيريني  چاناق قالا  ساواشي سيراسيندا يازميشدير.  

     تورکيستان آدلي شئعيرلري ايله تورک دونياسي نين قلبينه تاخت  قورموش توران فيکريني ساووندوغو اوچون 1938 ايلينده استالين طرفيندن قورشونا   ديزيله رک اعدام ائديلن بؤيوک قازاق ادبيياتچي سيدير.  

اوزاقداكي قارداشيما

چاناق قالا ساواشي اوچون يازيلميشدير

اوزاقدا  آغير عذاب چکن قارداشيم! 

  قوروموش لاله كيمي چؤکن قارداشيم! 

  اطرافيني سارميش دوشمان اورتاسيندا 

  گؤل قيليپ گؤز ياشيني تؤکن قارداشيم! 

  اؤنونو آغير قايغي اؤرتموش قارداشيم! 

  عؤمرونجه ياددان جفا گؤرموش قارداشيم! 

  خور باخان، اورگي داش، کؤتو دوشمان 

  ديري ديري دريني سويموش قارداشيم!… 

  اي پيريم! دئييل مي ايدي آلتين آلتاي 

  آناميز بيزيم؟ بيزلرسه بيرر تاي، 

  باغريندا، يورومه ديک مي سرآزاد؟ 

اوزوموز دئييل مي ايدي ايشيق ساچان آي؟ 

  آلاجا آلتين آشيق آتيشماديق مي؟ 

  تپيشيب بير دؤشکده ياتيشماديق مي؟ 

  آناميز اولان آلتايين آغ سودوندن 

  برابر اميپ برابر داديشماديق مي؟ 

  آخمادي مي بيزيم اوچون دوپدورو بولاق، 

  شاريلداييب شاريل شاريل داغدان اينه رک؟ 

  حاضيردي اوچان قوش، قوپان يئل كيمي 

  ديله سک بير بير آتلار، طبقي بوراق! 

  آلتايين آلتين گونو نازلاناراق 

  گلنده، سن بارس كيمي بير ار اولاراق، 

  آغ دنيز، قارادنيز اؤته لرينه، 

  قارداشيم، گئتدين  مني بوراخاراق!… 

  من قالديم  ياورو بالابان، قاناد آچامام، 

  اوچام دئيه داورانسام بير تورلو اوچامام، 

  يؤن بولدوران، يول گؤسترن جان قالمادي؛ 

  ياووز دوشمان قويار مي ايندي مني وورمادان؟ 

  قورشونلار گنج اورگيمه ساپلاندي، 

  گوناهسيز تازه قانيم سو كيمي آخدي؛ 

  قانسيز قاليپ، قورويوب باييلديم، 

  قارانليق محبسه سيخيجا قاپاتدي. 

  گؤرموروم آرتيق گئجه گزديگيميز قيري، اوواني، 

  گوندوز گونشي، گئجه گوموش نورلو آيي؛ 

  نازلي نازلي ايپک قونداقلارا سارمالاييب 

  بيزي بؤيودن  آلتين آنام آلتايي 

  اي پيريم! آيريلديق مي اولو بوتوندن؟ 

  داغيلماييق ييلمايان ياغان اوخلاردان 

  تورکون بارس كيمي اورگي وارکن 

  گئرچکدن قورخاق قول مو اولدوق سينيب دوشماندان؟ 

  قودرتلي اولماق ايسته ين تورکون جاني 

  گئرچکدن بيتاب دوشوب قالمادي مي حالي؟ 

  اوركده کي  آتش سؤندو مو، قورودو مو 

  داماريندا قاينايان آتالار قاني؟ 

  قارداشيم! سن او ياندا، من بو ياندا، 

  قايغيدان قان اوتوروق ، بيزيم آديميزا 

  لاييق مي قول اولوب دورماق، گل گئده ليم 

  آلتايا آتادان ميراث آلتين تاختا. 

کؤچورن : عباس ائلچين

MAĞCAN CUMABAYEV

(milli şair 1893-1938)

Kazak bozkırlarında ortaya çıkan millî uyanışa, millîleşme çabalarına ve kurtuluş mücadelesine kuvvet veren aydın, yazar ve şâirler arasında Magcan Cumabayev (1893-1938), Sultan Mahmut Toraygır (1893-1920), Jüsipbek Aymavıt (1889-1931) ve Şahkerim Kudayberdi gibi kişilerin de Kazaklar nezdinde önemli bir yeri vardır.

Cumabayev, İstanbul’da yeni usûle göre eğitim veren bir Çala medresesinde okudu ve bu yerde Arapça, Farsça ve Çağatay Türkçesini öğrendi. İlk şiir denemelerini burada yaptı. Daha sonra Kazan’a gitti ve burada da başka bir medreseye devam etti. Şolpan adındaki ilk şiir kitabı Kazan’da basıldı. Mir Jakup Dulatulı ile tanıştıktan sonra Kazak kültürünün yaygınlaşması için çalışmalara başladı. Rusça da öğrendi. Diğer milliyetçi Kazak aydınları ile beraber Alaş hareketine katıldı.

Büyük bir Türk milliyetçisi olan Cumabayev, Kazakların ve bütün Türkistan’ın millî şâiridir. Şiirlerinde Türk topluluklarının o dönemdeki dağınıklığından, yabancı işgali altında yaşamak zorunda kalışlarından ve bundan dolayı duyulan ezikliklerden bahseder.

Kün men Tün (Gece ile Gündüz),

Alıstagı Bagrıma (Uzaktaki Kardeşime),

Türkistan, Oral, Aksak Temir Sözü (Aksak Timur Sözü),

Künşıgıs (Doğu), Ot (Ateş) gibi şiirleri bulunmaktadır.

Alısdaki bavuruma (Uzaktaki Kardeşime ) Çanakkale Savaşı sırasında yazmıştır.

Türkistan adlı şiirleri ile Türk Dünyasının kalbine taht kurmuş Turan fikrini savunduğu için 1938 yılında Stalin tarafından kurşuna dizilerek idam edilen Büyük Kazak Edebiyatçısıdır.

UZAKTAKİ KARDEŞİME

(Çanakkale Savaşı için yazılmıştır.)

Uzakta ağır azap çeken kardeşim!
Kurumuş lale gibi çöken kardeşim!
Etrafını sarmış düşman ortasında
Göl kılıp göz yaşını döken kardeşim!

Önünü ağır kaygı örtmüş kardeşim!
Ömrünce yaddan cefa görmüş kardeşim!
Hor bakan, yüreği taş, kötü düşman
Diri diri derini soymuş kardeşim!…

Ey pirim! Değil miydi Altın ALTAY
Anamız bizim? Bizlerse birer tay,
Bağrında, yürümedik mi serazat?
Yüzümüz değil miydi ışık saçan ay?

Alaca altın aşık atışmadık mı?
Tepişip bir döşekte yatışmadık mı?
Anamız olan ALTAY’ın ak sütünden
Beraber emip beraber tatışmadık mı?

Akmadı mı bizim için dupduru bulak,
Şarıldayıp şarıl şarıl dağdan inerek?
Hazırdı uçan kuş, kopan yel gibi
Dilesek bir bir atlar, tıpkı burak!

ALTAY’ın altın günü nazlanarak
Gelende, sen pars gibi bir er olarak,
Akdeniz, Karadeniz ötelerine,
Kardeşim, gittin beni bırakarak!…

Ben kaldım yavru balaban, kanat açamam,
Uçam diye davransam bir türlü uçamam,
Yön bulduran, yol gösteren can kalmadı;
Yavuz düşman koyar mı şimdi beni vurmadan?

Kurşunlar genç yüreğime saplandı,
Günahsız taze kanım su gibi aktı;
Kansız kalıp, kuruyup bayıldım,
Karanlık mahbese sıkıca kapattı.

Görmüyorum artık gece gezdiğimiz kırı, ovayı,
Gündüz güneşi, gece gümüş nurlu ayı;
Nazlı nazlı ipek kundaklara sarmalayıp
Bizi büyüten altın ANAM ALTAY’ı

Ey pirim! Ayrıldık mı ulu bütünden?
Dağılmayıp yılmayan yağan oklardan
Türk’ün pars gibi yüreği varken
Gerçekten korkak kul mu olduk sinip düşmandan?

Kudretli olmak isteyen Türk’ün canı
Gerçekten bitap düşüp kalmadı mı hali?
Yürekteki ateş söndü mü, kurudu mu
DAMARINDA KAYNAYAN ATALAR KANI?

Kardeşim! Sen o yanda, ben bu yanda,
Kaygıdan kan yutuyoruz, bizim adımıza
Layık mı kul olup durmak, gel gidelim
ALTAY’A ATADAN MİRAS ALTIN TAHTA.

HAZIRLAYAN: YILMAZ KARAHAN