خوجا احمديسوي توركوستاندان دوغان بير تورك گونشي

 

احمد يسوي نين اوجا يارادانين امرلرينه بوتون وارليغي ايله باغلي اولماسي، هر شئييني بو يولدا فدا ائتمه سي يوز مينلرله اينسانين قلبينده ايمان نورونون يانماسينا سبب اولدو  

            

    اونون حاقيندا عصرلردير يازيرلار و هله  چوخ يازاجاقلار. او، ايسلام گونشي نين اوجسوز-بوجاقسيز تورکوستان چؤللري اوزرينده دوغماغا باشلاديغي ايلک دؤورلردن ديني تبليغ وظيفه سيني حياتا کئچيرمه يه باشلادي و بؤلگه اهاليسي نين ايسلامي قبول ائتمه سينده عوضسيز خيدمتلر گؤستردي. او، اوجا يارادان طرفيندن اينسانلارين خيلاصي اوچون نازيل اولماغا باشلايان و کايناتين سون پئيغمبري محمد (س.ه.و.) طرفيندن تبليغ ائديلن قوراني-کريمين خيدمتينده بوتون وارليغي ايله دوردو.  احمد يسوي نين اوجا يارادانين امرلرينه بوتون وارليغي ايله باغلي اولماسي، هر شئييني بو يولدا فدا ائتمه سي يوز مينلرله اينسانين قلبينده ايمان نورونون يانماسينا سبب اولدو. نتيجه ده تورکوستان چؤللرينده کؤچري حيات سورن تورکلر 300 ايل اول عربيستان ياريماداسيندا ياشانميش عصري-سعادت دؤورونون (رسولوللاهين ياشاديغي و ايسلام دينيني تبليغ ائتديگي مرحله ) بير بنزريني بو جوغرافييادا ياشاماغا باشلاديلار. اورتا آسيا تورکلري نين عصري-سعادت دؤورونو يئنيدن ياشاماسينا سبب اولان زاتلاردان بيري، تورک-ايسلام دونياسي نين بؤيوک اوغلو، هله ساغليغيندا ايکن مينلرله اينسانين زيارت ائتديگي پيري-نور، پيري-تورکوستان آدي ايله تانينان خوجا احمد يسوي ايدي. بو گون بوتون تورک دونياسي دينيميزين ياد و ضررلي تاثيرلردن قورونماسيندا، اونون صاف روحونون اينسانلارا آشيلانماسيندا بو بؤيوک اينسانا بورجلودور. او، تورکوستاندا ياشايان تورک خالقلاري اوزرينده ايراندان گلن و بؤيوک بير تهلوکه يه چئوريلن ديني مذهب و مدني تهديدلرين مئيدان سولاديغي، ايسلام ديني نين يانليش موستويلردن ايضاح ائديله رک اينسانلارين چاشباش سالينديغي بير دؤورده مئيدانا چيخاراق بوتون بونلارا قارشي حاق سسيني اوجالتدي. بونونلا دا او، بؤلگه ده دينيميزين ياد تاثيرلردن قورونماسيندا، موقدس قوراني- کريمين ياراديلميشلارين ابديت گونشي اولان پئيغمبريميزين اؤيرتديگي کيمي تبليغ ائديلمه سينده بؤيوک ايشلر گؤردو، بؤلگه نين تورک-موسلمان خالقلاري نين ايسلامي دوشونجه سي نين فورمالاشماسيندا تاريخي بير ميسسيياني شرفله حياتا کئچيردي. بونونلا دا خوجا احمد يسوي تورک-موسلمان دونياسي نين اولولاري نين اولوسو زيروه سينه اوجالدي. بو دا هله ساغليغيندا ايکن اونون شخصيتي اطرافيندا يوزلرله سئوگي و اؤيگو دولو روايتلرين مئيدانا چيخماسينا سبب اولدو.  خوجا احمد يسوي اون بير عصرين ايکينجي ياريسيندا بير واختلار تاريخه مينلرله قهرمان سرکرده و دؤولت خاديمي بخش ائتميش قيپچاق (قازاخ) تورکلري نين ياشاديغي دشتي-قيپچاق چؤللرينده کي  سايرام شهرينده (اينديکي قازاخيستان) آنادان اولوب.  قئيد ائدک کي، بعضي آراشديرماچيلارا گؤره، خوجا احمد سايرامدا دئييل، يسي (اينديکي تورکوستان) آدلانان يئرده آنادان اولوب و اونون اؤزونه يسوي لقبي گؤتورمه سي ده بونونلا علاقه داردير. آما بو احتيمالي هله ليک ثوبوت ائتمک مومکون اولماييب. اونو دا دئيک کي، خوجا احمد يسوي نين دوغولدوغو ايل و آي دقيق بيلينمير. آنجاق اونون عاييله ده ايکينجي اؤولاد اولدوغو، باجيسي گؤوهر شاهنازدان سونرا دونيايا گلديگي معلومدور. آتاسي او دؤورون تانينميش آداملاريندان اولان ايبراهيم آتا ( شئيخ ايبراهيم)، آناسي سايراملي موسانين قيزي آيشه خاتون ايدي. دونيايا يئني گلن کؤرپه يه احمد آديني وئرديلر و او هله اوشاق ايکن خوجا احمد آدي ايله تانينماغا باشلادي. بونون دا سببي واردي، بئله کي، خوجا احمدين اجدادلاري ايمام محمد بين علي نين نسليندن گلنلردن حساب اولونوردولار. اونا گؤره ده سايرام شهرينده آدي چکيلن موقدس زاتين نسليندن گلنلره حاجه ( خوجا) دئييليردي و اونلارين آدلاري نين قاباغينا بو آد علاوه  اولونوردو. سايرام اون بير عصرده قربي تورکوستانين ان اؤنملي مدنيت و علم مرکزلريندن بيري ايدي. بو شهر هم ده او دؤورده ايسفيجاب و يا آغشهر آدلاري ايله ده تانينيردي. خوجا احمد هله کيچيک ياشلاريندا اولارکن آتاسي دا، آناسي دا وفات ائدير. اونا گؤره ده باجيسي  ايله بيرليکده يسييه گله رک، بوراداکي قوهوملاري نين حيمايه سينه سيغينيرلار. بالاجا احمد ايلک تحصيليني ده يسيده آلماغا باشلايير. او دؤورده يسيده تورکوستانين بؤيوک و ان نوفوذلو شئيخلريندن اولان  آرسلان بابا آدلي بير تورک اؤوليياسي نين تصوووف يوردو (مکتب و يا مدرسه تيپلي ديني تحصيل اوجاغي) فعاليت گؤستريردي.

آرسلان بابانين صاحیبينه چاتديرديغي خورما  

بالاجا احمد هله اوشاق ايکن اطرافينداکيلارا اولدوقجا ذکالي و قابيليتلي بير اوشاق تاثيري باغيشلاييردي. بالاجا احمد اولدوقجا تميز و منطيقلي دانيشيقلاري ايله ان ياشلي آداملارا بئله اؤزونو سئوديرمه يه باشلاميشدي. بو دا تئزليکله اونون آدي نين ديلدن-ديله دوشمه سي و يسيده مشهورلاشماسينا گتيريب چيخاردي. بالاجا احمدين سوراغي شئيخ آرسلان بابايا چاتاندا درحال اونون دوداقلاريندا خوش بير تبسسوم گؤروندو، چؤهره سينه سانکي گؤيدن نور الندي. بو دا سببسيز دئييلدي. بير روايته گؤره، شئيخ آرسلان بابا 400، ديگر بير روايته گؤره ايسه 700 ايل ياشاييب. اونون محمد پئيغمبرين (س.ه.و.) صحابه لريندن اولدوغو روايت ائديلير. باشقا بير روايته گؤره، گونلرين بيرينده کايناتين گونشي سون  پئيغمبريميز آرسلان باباني يانينا چاغيراراق، اونا بير خورما وئرميش و اونو 300 ايل سونرا دونيايا گله جک  " اوممتيمين زوبده سي "  آدلانديرديغي احمد يسوييه وئرمگي امر ائديبميش. سونرا دا احمدين هارادا دونيايا گله جگي يئري اونا نيشان وئره رک، سايراما گؤندريب و اونون تربييه سي ايله مشغول اولماسيني تاپشيريب. آرسلان بابا سايراما ياخين بير يئر حساب ائديلن يسيده مسکن سالاراق، احمد يسوي نين دونيايا گليشيني گؤزله مه يه باشلاييب. اونا گؤره ده بالاجا احمدين سوراغي اونا چاتاندا بو زاتين دوداقلاريندا تبسسوم گؤروندو و چؤهره سينه نور الندي. آرتيق پئيغمبريميزين (س.ه.و.) تاپشيريغيني يئرينه يئتيرمگين، بالاجا احمدين تربييه سي ايله مشغول اولماغين و کايناتين گونشي نين وئرديگي امانتي، خورماني صاحیبينه چاتديرماغين واختي يئتيشميشدي. بونونلا علاقه دار احمد يسوي سونرالار يازديغي  " ديواني-حيکمت "  آدلي اثرينده يازير:  " 7 ياشيمدا ايکن آرسلان بابايا سالام وئرديم. اونا:  " حاق موصطافا امانتيني صاحیبينه چاتديرين " ، -دئديم. هم ده او واخت مين بير ذيکريمي تاماملاديم. نفسيم ايرادمين امري آلتينا گيردي و من لامکانا يوکسلديم " . اونون بو سؤزلريندن سونرا آرسلان بابا حضرتي پئيغمبرين (س.ه.و.) امانتي اولان خورماني بالاجا احمده   وئرير.  بونونلا علاقه دار يئنه ده خالق آراسيندا گزن روايته گؤره، آرسلان بابا حضرتي محمدين (س.ه.و.) وئرديگي ديگر بير هديييه ني - خيرقه ني (عبا) احمده گئيديره رک اونون تربييه سي ايله مشغول اولماغا باشلايير. عوموميتله، آرسلان بابانين  اؤزو باره سينده ده چوخلو سايدا روايتلر مؤوجوددور. اونون داشکندده آنادان اولدوغو و او دؤور اوچون اولدوقجا موکممل ديني تحصيل آلديغي، ايسلام علميني موکممل بيلديگي، قوراني-کريمي دريندن منيمسه ديگي و اونون هر کلمه سي نين دقيق علمي، ديني تفسيريني وئرديگي روايت ائديلير. بو موقدس زاتين دا آنادان اولدوغو ايل و آي دقيق معلوم دئييل.  او دؤورده ايسلام ديني نين تورکوستانليلار آراسيندا ياييلماسيندا و اونون تحريف ائديلمه دن خالقا چاتديريلماسيندا عوضسيز خيدمتلر گؤستريب و خالق آراسيندا بؤيوک نوفوذا و تاثيره ماليک اولوب. اونا گؤره ده هر يئرده حؤرمت و محبت علامتي اولاراق  " بابا "  دئيه چاغيريليب. بو بؤيوک اينسان تورکوستانين او دؤورده علم و مدنيت مرکزلريندن بيري حساب ائديلن مشهور اوترار شهري ياخينليغيندا وفات ائديب و اورادا دا دفن ائديليب. اون ايکي عصرده مزاري اوزرينده بؤيوک بير توربه تيکيليب. بو توربه عصرلرله اينسانلارين زيارت يئري اولوب. 19-جو يوزيلليکده يئرلي اهالي اونون داغيلماقدا اولان توربه سيني يئنيدن برپا ائديب. آرسلان بابا بير مودت احمدين تربييه سي ايله مشغول اولور و وفات ائدير. آما او، وفات ائدنه قدر احمدين کاميل بير اينسان کيمي يئتيشمه سينه و ايسلام علملرينه يييه لنمه سينه نايل اولا بيلير. آرسلان بابانين بو عوضسيز اذيتلريني احمد يسوي عؤمرونون سونونا کيمي گؤز ياشلاري ايله خاطيرلاييب و اوستاديني سون نفسينه قدر اونوتماييب. آرسلان بابانين وفاتيندان سونرا احمد يسوي تحصيليني تاماملاماق مقصدي ايله بوخارايا گئدير و بورادا مشهور شئيخ يوسيف همدانيدن درس آلير. اصلا آذربايجان تورکو اولان جنوبي آذربايجانين همدان شهريندن بوخارايا کؤچ ائدن يوسيف همداني ده احمد يسويني آرسلان بابا کيمي سئوه رک، اونون کاميل بير اينسان کيمي يئتيشمه سي اوچون اليندن گله ني ائدير. محض بو ايکي زاتين تربييه سي و اونلاردان اؤيرنديگي علم نتيجه سينده احمد يسوي چوخ گنج ايکن بوتون تورکوستاندا مشهورلاشماغا باشلايير. بونون دا نتيجه سي اولاراق، او دؤورده مينلرله اينسان اونون زيارتينه گلمه يه، اللريني اؤپمه يه جان آتير.  احمدين اوستادي، پيري-مورشيد کيمي مشهور اولان يوسيف همداني ده وفات ائدير و بوندان سونرا بير مودت بوخارادا قالان احمد يسوي دوغما يوردا، يسييه دؤنور. سؤيله نيلنه گؤره، اونون بو دؤنوشونه سبب ده ايلاهيدن آلديغي بير ايشارت اولور.  پئيغمبريميز حضرتي-محمد (س.ه.و.) عاشيقي اولان احمد يسوي اونون سوننتي-سنيييه سيني، يعني او گؤزل حياتيني، ياشانتيسيني اؤرنک آلير، هر عملينده اونو اؤزونه نومونه بيلير و بو مؤحتشم نومونه ني ده تبليغ ائدير. يسوي حضرتي-پئيغمبري (س.ه.و.) او قدر سئوير کي، اونون بو دونيادان کؤچ ائتديگي 63 ياشدان سونرا يئر اوزونده ياتماغي اؤزونه ياساق ائتميش، قازديغي مزارا گيريب، اورادا يوخويا گئدرميش. بو، اونون پئيغمبر سئوگيسي نين، پئيغمبره قارشي گؤسترديگي حيا حيسسي نين ان باريز نومونه سي ايدي. بوتون صؤحبتلرينده، يازديغي اثرلرده ده عئيني ادب، عئيني حيا، عئيني سئوگي يئر آليردي.  احمد يسوي عؤمرونون سونونا کيمي يسيده قالاراق بورادا فعاليتيني داوام ائتديرير و اينسانلاري حاقا داها سيخ ساريلماسيندا و ايسلامين بوتون کؤچري تورکلر آراسيندا، همچنین چينده، اينديکي تاتاريستاندا، باشقيرديستاندا و سيبيرده گئنيش ياييلماسيندا موهوم رول اوينايير. 

      

  بو دا ساده خالق کوتله لري نين ايسلاما داها دريندن باغلانماسينا، حاقا گئدن يولو اؤزلري نين گونده ليک حياتينا بير نور ائده رک ياشاماسينا، اونونلا نفس آليب-وئرمه سينه گتيريب چيخاردي.     

            

    يسوي نين ان بؤيوک خيدمتلريندن بيري اونون ايسلامي ساده تورکلرين داها دريندن درک ائتمه سي، ايسلامي حيات طرزينه يييه لنمه سي اوچون تصوووفدن ايستيفاده ائتمه سي و بو روحدا چوخ سايدا منظومه لر يازماسيدير. بو منظومه لر کؤچري حيات کئچيرن هر بير تورک اوچون باشا دوشولن ايدي. بئله ليکله يسوي تصوووف روحوندا يازديغي اثرلرله ايسلامين تورکلر طرفيندن داها دريندن اؤيره نيلمه سي و درک ائديلمه سي ايله باغلي يئني بير مکتبين اساسيني قويدو. او، تصوووفله يوز مينلرله تورکون روحونو، قلبيني فتح ائتدي. بو دا ساده خالق کوتله لري نين ايسلاما داها دريندن باغلانماسينا، حاقا گئدن يولو اؤزلري نين گونده ليک حياتينا بير نور ائده رک ياشاماسينا، اونونلا نفس آليب-وئرمه سينه گتيريب چيخاردي. بو موستويده ده يسوي ليک ساده ليگين، فداکارليغين و بوتون ياراديلميشلارا اولان ايلاهي عشقين پارلاق بير نومونه سي کيمي مين ايللر بويو ياشاماقدادير.   يسوي نين دؤورونده ادبيات و اعلم ديللري کيمي فارس و عرب ديللري ايشله نيردي. اونا گؤره ده بو ديللرده تحصيل آلمايانلارين، بو ديللري بيلمه ينلرين ايسلام دينينه داها دريندن بلد اولماسي، اونا روحن و قلبن ساريلماسي مومکون دئييلدي. اونا گؤره ده او دؤورده ايسلامي قبول ائدن، آما عرب و فارس ديللريني بيلمه ين کؤچري و اوتوراق تورکلر آراسيندا ايسلام ديني بعضاً يانليش، تحريف اولونموش شکيلده تبليغ اولونوردو. بو آجي رئالليغي آنلايان و ايسلامي سهو درک ائتمه نين گله جکده بؤيوک فيتنه-فسادلارا سبب اولا بيله جگيني باشا دوشن خوجا احمد يسوي خالقا دينيميزي و اونون ماهيتيني ساده خالق ديلينده تبليغ ائتمه يه باشلادي. بو تبليغ او قدر شيرين و جاذيبه لي ايدي کي، يسوي نين ديني صؤحبتلرينه قولاق آسماق، اونو دينله مک اوچون بوتون تورکوستاندان يسوي نين يانينا گلمه يه، عؤمورلرينده بير دفعه  ده اولسون اونون شيرين ديني صؤحبتلريني ائشيتمه يه، بو موقدس زاتين اوزونو گؤرمه يه، اللريني اؤپمه يه جان آتيرديلار.  او هله ساغليغيندا ايکن تورکوستانين مورشيدلري نين بؤيويو، آغساققالي کيمي تانينميش و خالق آراسيندا  " پيري-تورکوستان "  آدي ايله تانينميشدي.  احمد يسوي هله اوشاقليغيندان حضرتي-پئيغمبريميزين (س.ه.و.) سوننتينه، يعني حيات طرزينه، ياشانتيسينا بوتون وارليغي ايله باغلانميش و عؤمرونو ايسلامين صافليغي نين قورونماسينا، بو اوجا دينين عصري-سعادت دؤورونده (رسولوللاهين (س.ه.س. ) دونيادا ياشاديغي دؤور) اولدوغو کيمي ياشاماسينا صرف ائتميشدي.   اونون حضرتي-پئيغمبريميزه (س.ه.و.) باغليليغيني يوخاريدا قئيد ائتديگيميز کيمي، 63 ياشيندا ايکن تککه نين بير کناريندا قازديغي مزارا گيره رک، اورادا ياتماسي دا بير داها ثوبوت ائدير. چونکي، کايناتين گونشي اولان سونونجو پئيغمبريميز (س.ه.و.) 63 ياشيندا بو دونيادان کؤچموشدو و يسوي ده بو ياشا چاتاندان سونرا يئر اوزونده ياتيب-قالخماغا حيا ائديردي. او، اؤز اؤلومونو، حاقين رحمتينه قوووشماسيني دا ائله بو مزاردا قارشيلايير.  خوجا احمد يسوي پئيغمبريميزه (س.ه.و.) اولان سونسوز محبتيني  " ديواني-حيکمت " اينده بئله تصوور ائدير:  " بير ياشيمدا ايکن روحلار منه حيصه  وئردي. ايکي ياشيمدا ايکن پئيغمبرلر گليب گؤردو. اوچ ياشيمدا ايکن قيرخلار گليب حاليمي سوروشدو. او سببدن ده 63 ياشيمدا يئره ( مزارا) گيرديم " .  يسوي نين بؤيوکلوگونو، حاقا، اوجا يارادانا باغليليغيني اونون تصوووف روحوندا يازديغي و  " ديواني-حيکمت " ده توپلانميش شئعيرلرينده آيدين شکيلده گؤرمک مومکوندور. يسوي نين ايلاهي، روحي، معنوي عشق قايناقلاري قوراني-کريمدير، پئيغمبريميزين (س.ه.و.) سوننتي، حياتي، اونون ياشام طرزيدير، حديثي- شریف لريدير.  يسوي باشدان-آياغا قدر تصوووف شاعيريدير. بو حقيقت اونون ديوانيندا دا اؤزونو آيدين شکيلده اؤزونو گؤسترمکده دير. بو باخيمدان مؤولانا و يونوس امره ده اولان ايلاهي عشق بير باشقا واريانتدا يسويده ده مؤوجوددور. اصلينده يسوي ايلاهي عشق باخيميندان مؤولانا و يونوس امره اوچون بير يول گؤسترن، اونلارين اوستادي حساب ائديله بيلر. مؤولانا هله چوخ گنج ايکن خوجا احمد يسوي نين قويوب گئتديگي عوضسيز ديني، معنوي، ايلاهي عشق و محبتله دولو ايرسي ايله ياخيندان تانيش اولموشدو. بو باخيمدان سونرالار آنادولويا کؤچ ائدن مؤولاناني ايلهاما گتيرن بير قايناغين محض يسوي اولا بيلمه سي دا ايستيثنا ائديلمير.   يسوي نين ديواني نين اساسيني حضرتي-محمدين (س.ه.و.) سوننتينه باغليليق تشکيل ائدير. اونون تصوووف آنلاييشي قوران و سوننته اويغوندور. بو بؤيوک موتفککيرين  " ديواني-حيکمت " اي ايسه ايلاهي بير عشقين ترننومو، کايناتدا اولان بوتون وارليقلارين اساسيندا، ماياسيندا، وارليغيندا، ياراديليش قايه سي نين مرکزينده ايلاهي عشقين دايانديغيني بيان ائدن عوضسيز بير صنعت اينجيسيدير.   بونونلا علاقه دار يسويني سئوه-سئوه تدقيق ائدن ياشار نوري اؤزتورک  " تصوووفون روحو و طريقتلر "  آدلي اثرينده يسوي درويشي اولان هازي نين  " جواهير اول-ابرار "  اثرينه ايستيناد ائده رک يازير:  " يسوي ليگين اساسلاريني تؤوحيد، شریعت و سوننته باغليليق، ريياضات (بدني ضرورت درجه سينده بسله مک يولو ايله نفسي تربييه ائتمک اوصولو) و موجاديله، گيزلي عيبادته چکيلمک و ذيکر تشکيل ائدير. بوندان علاوه ، جاماعاتلا بيرگه ناماز قيلماق، سحر واختلاري اوياق قالماق، بوتون گونو دستمازلي اولماق، اؤزونو هر آن آللاهين حوضوروندا حيسس ائتمک يسوي ليگين داوامچيلاري نين مونتظم اولاراق عمل ائتمه لي اولدوقلاري اساس پرينسيپلردندير " .   تدقيقاتچيلار ايکي طريقتين خوجا احمد يسوي دن باشلاديغيني ايدييا ائديرلر: نقشبندي ليک و بکتاشي ليک. يئري گلميشکن، قئيد ائدک کي، نقشبندي ليگين يسويليکله علاقه لي ساييلماسي بو طريقتين اساسيني قويموش خوجا بهاالدين نقشبندي لقبي ايله تانينان محمد بين محمد اول-بوخاري نين يسوي شئيخلريندن کاسام شئيخ و خليل آتا ايله بير مودت بير يئرده اولماسي و اونلاردان فيض آلماسي ايله علاقه داردير.   خوجا احمد يسوي دن گلن ايکينجي بؤيوک طريقت بکتاشي ليک دير. روايته گؤره، حاجي بکتاشي خوجا احمد يسوي نين موريدلريندن اولوب. بو فاکت سونراکي عصرلرده يازيلان  " کونه ال-اخبار "  آدلي اثرده و اؤولييا چلبي نين  " سياحتنامه "  آدلي کيتابيندا اؤز عکسيني تاپيب. بو دا يسوي نين بوتون تورکلر و اونلارين قونشولوغوندا ياشايان موسلمان قؤوملر آراسيندا بؤيوک نوفوذا و تاثيره ماليک اولدوغونو گؤسترير.  اثرلري   خوجا احمد يسوي نين ان مشهور اثرلريندن بيري  " ديواني-حيکمت " دير. يسوي عرب و فارس ديللرينه دريندن بلد اولماسينا باخماياراق، بو اثريني ساده تورکلرين هاميسي نين آنلاديغي و باشا دوشدويو خالق ديلينده يازيب. او، بو اثرينده ساده ديلده يازديغي منظومه لرله ايسلامين اساسلاريني، شریعتين حؤکملريني ادب و قايه سيني، ماهيتيني خالقا چاتديريردي. اونا گؤره يسوي يازديغي منظومه لره حيکمت آديني وئرميشدي. اونون بو منظومه لريني درويشلري اوزاقلاردا ياشايان تورک خالقلارينا چاتديرير و بونونلا دا اونلارين ايسلاما داها سيخ باغلانماسينا، دوستلوق و قارداشليق ايچينده ياشامالارينا يارديم ائديرديلر. بو دا او دؤورده تورکلر آراسيندا معنوي، روحي، قارداشليق بيرليگي نين فورمالاشماسيندا اؤنملي رول اوينادي.  اونون  " ديواني-حيکمت " اينده دينيندن، رنگيندن، عيرقيندن آسيلي اولماياراق، بوتون اينسانلارا آللاه طرفيندن ياراديلميشلارين هاميسينا بير سئوگي و محبت تبليغ ائديلير. يسويده ياراديلميشلارين ان شرفليسي اولان اينسانا سئوگي و محبت وار. بو  سئوگي اوجا يارادانا اولان سونسوز عشقله قوووشاراق حاقا گئدن يولو بير نور کيمي ايشيقلانديرير. بو آنلاييش يونوس امره نين  " ياراديلاني سئو، عمللرينله، ياشاديغين حياتينلا اونا حاقا گئدن يولو گؤستر "  دوشونجه سي ايله وحدت تشکيل ائدير.  اينسانلارين معنوي و روحي تربييه سينده، اونون دينيميزي دريندن اؤيرنمه سي و اونو ياشاماسيندا امک عاميلي ده خوصوصي اؤنم داشييير. يسوييه گؤره، امک اينسانين حياتي نين ماهيتيني تشکيل ائدير و ايشله مه ين، زحمتين نه اولدوغونو بيلمه ين اينسان روحي-معنوي و ايسلامي ديرلر باخيميندان کاميل اينسان کيمي يئتيشه بيلمز. يسوييه گؤره، اينسانلارين حاقيني تاپداماق، باشقاسي نين امگي حسابينا دولانماق آللاه طرفيندن باغيشلانماسي اينانديريجي گؤرونمه ين عمللردندير. يسوي ايشله مکله، حالال يوللا، الي نين زحمتي ايله عاييله سيني دولانديرانلاري، هارامدان اؤزونو و نفسيني قورويانلاري هر ايکي دونيانين ان خوشبخت آدامي حساب ائدير.  يسوييه گؤره، قادين و عاييله موناسيبتلري حياتدا خوصوصي اؤنم داشييير. قادين-کيشي برابرليگي، اونلارين عاييله بيرليگي ايچينده دينيميزين شرطلرينه اويغون شکيلده حيات ياشاماسي ايلاهي عشقين اساسلاريندان بيريني تشکيل ائدير. بئله کي، عاييله ده حوضور و ساکيت ليک، روحي راحات ليق اولمادان اينسان حاقا گئدن يولو تاپا، اونا داها اورکدن باغلانا بيلمز . يسوي نين فيکرينجه، عاييله سي حوضور ايچينده اولمايان اينسانلار معنوي و روحي باخيمدان دومانا دوشه رک يوللاريني تاپا بيلمه ين قازلاري خاطيرلادارلار.   تدقيقاتچيلارا گؤره، احمد يسوي نين دونياگؤروشونون اساسيندا 7 پرينسيپ دايانير: آللاها ايلاهي عشقله باغليليق، ايسلاميت و آللاها ايمان، ايخلاص (ماددي و شخصي منفعت گودمه يه ن موسلمانليق)، آللاهين ياراتديغي و يئر اوزونون ان شرفليسي اولان اينساني سئومک و اونون خيدمتينده دايانماق، رنگيندن، ديليندن، دينيندن، جينسيندن آسيلي اولماياراق، بوتون اينسانلارا محبتله ياناشماق، اونلار آراسيندا آيري-سئچکيليک قويماماق، قادين-کيشي برابرليگي، امک و حالال يوللا روزي قازانماق، بو چرچيوه ده ده قول حاقيني تاپدالاماماق و علم.  يسوي علمين اينساني آللاها ياخينلاشديران ايلاهي امر اولدوغونو وورغولايير.    احمد يسوي نين جاغاتاي ( اسکي اؤزبک تورکجه سي) لهجه سينده يازديغي  " ريساله "  ( فقرنامه) آدلي اثرينده ده ايسلاميتين اساسلاري اؤزونه مخصوص  ساده و شيرين ديلله ايضاح ائديليب.  يسوي يس شهرينده حاقين رحمتينه قوووشوب و اونون مزاري عصرلردير تورکلرين و ديگر موسلمان خالقلارين ان عزيز زيارتگاه  يئري اولاراق قالماقدادير.  بو گون ده خوجا احمد يسوي ايرثي تورک-موسلمان خالقلاري آراسيندا بيرليک، قارداشليق رمزي اولاراق قالماقدا داوام ائدير و اينسانلارين قلبينده عشق مشعلي يانديرماقدادير. سون

قایناق : زامان آز

کؤچورن : عباس ائلچين         

   

يازان : عباس ائلچین شنبه ۱۳۹۰/۰۶/۱۲ |