تاريخين شانلي بير صحيفه سيني يازميش افشارلار  

  افشارلار آذربايجانليلارين ائتنوگئنئزي نين فورمالاشماسيندا ايشتيراک ائتميش قديم تورک طايفاسيدير. افشار بويو اوغوزلارين 24 بويوندان بيري و قاشقارلي محمودا گؤره، دیوان لغات الترک ده کي  یيرمي ايکي اوغوز بؤلوموندن آلتينجي سيدير. بو بوي بوز اوخلار قولوندان (ساغ قولوندان)، اوغوز خاقانين اوغلو اولدوز خانين دؤرد اوغلوندان ان بؤيويو اولان افشارين سويوندان گلير. 

  افشارلار اورتا آسیادا، سير-دريا بؤلگه سينده ياشاميشلار. بؤيوک کؤچ ايله اوغوز طايفاسيندان آيريلاراق خوزيستان، خوراسان، بير قيسمي ايسه عراق، سوريه يولو ايله غربي آذربايجان (اينديکي ائرمنيستان اراضيسي) و آنادولويا گلميشديلر. ایران، عراق، سوریه و افغانيستانا دا ياييلميشلار. افشارلار، اوغوزون او بيري نوه لري قينيق لار و سوروشولر کيمي دؤولت قورموش، بؤيوک حؤکمدارلار و سولاله لر يئتيشديرميشلر. 

  تورکلرين تاريخي جوغرافيياسيندا بير چوخ يئرلر آفشار آديني داشيماقدادير. مشهور بير سوي آد اولاراق گونوموزه قدر گلميشدير. بالکانلاردا دا آفشار بويونا منسوب اينسانلار ياشاماقدادير. صفويلر دؤولتي نين قيزيلباش طايفالاريندان بيري ده افشارلار اولموشدور. اونلار 1736-1802جي ايللرده آذربايجاندا و ايراندا حاکيميتده اولموشلار. 

  ائرمنيستانين وئدي رايونو اراضيسينده افشار اساسلي ايکي ائتنوتوپونيم اؤزونو گؤسترير: بيرينجي ياشاييش منطقه سي رايون مرکزيندن 7 کیلومتر جنوب-شرقده، يئرئوان-ناخچيوان آوتوموبيل يولونون اوزرينده يئرلشن آوشار (کل بالاوان) کنديدير. 1940-جي ايللرين آخيريندا آذربايجانليلارين ائرمنيستاندان زورلا کؤچورولمه سي دؤورونده کندين آذربايجانلي اهاليسي رئسپوبليکاميزا گلميشدير. ايکينجي ياشاييش منطقه سي اووشار آدلانميش (دوزيورد اووشار، سورئناوان)، سپانداريان رايون مرکزيندن 15 کیلومتر جنوب شرقده يئرلشميشدير. 1918-جي ايلده کند داشناکلار طرفيندن داغيديلميش، اهاليسي قووولموشدور. او دؤوردن سونرا بو کندده آذربايجانلي ياشاماميشدير.  

  ائرمنيستاندا افشار کلوان - کندي ده اولموشدور. بو کند 1728-جي ايلده ايروان ايالتي نين کارني ناحيه سينده يئرلشميشدير. آوشار/اووشار ائتنوتوپونيمي نين موختليف آرئاللاردا پارالئللري واردير. بو توپونيمين آوشار واريانتي آذربايجان رئسپوبليکاسي نين آغجابديع رايونوندا دا مؤوجوددور. تدقيقاتچيلاردان بايرام احمدووون فيکرينه گؤره، بو توپونيم همين اراضيده ياشاميش طايفانين مشغوليتي ايله باغليدير. مؤليف قئيد ائدير کي، بو طايفا قويونچولوقلا مشغول اولموشدور. ب.احمدوو بئله حساب ائدير کي، آوشار/اووشار-قويون ساغما اوصولو دئمکدير .  

  اووشار و آوشار توپونيملري نين اساسيندا دوران آپپئلياتيوين اوو سؤزو اولماسي و توپونيمين اوو هوسکاري معناسيني بيلديرمه سي فيکريني ايره لي سورنلر ده واردير. تدقيقاتچيلار  " آبشئرون "  توپونيمي نين افشار ائتنونيمي اساسيندا يارانماسيني قئيد ائديرلر. جنوبي آذربايجان اراضيسينده ده افشار/اووشار طايفا آديندان دوزلميش افشار، افشارجيک ائتنوتوپونيملري قئيده آلينير. 

  افشارلار بؤيوک سلجوق دؤولتي نين بؤلونَرک ضعيفله مه سيندن سونرا، اون ايکينجی عصرين ايلک ياريسيندا بير مودت موستقيل، بير مودت ده عراق سلجوقلارينا باغلي شکيلده بيگ ليکلر قورموشدولار. 

  اونلارين قوردوغو خاندانليق 

  قارامان اوغوللاري بيگ ليگي، افشار بويونون قارامانلي قولونداندير. گئرمييان اوغوللاري بیگ لیگی، افشار بويونون گئرمييانلي قولونداندير. آيدين اوغوللاري بيگ ليگي، گئرمييان اوغوللاري بيگ ليگيندن سونرادان آيريلان بير بيگ ليک اولدوغوندان آوشار اولا بيله جگي دوشونولور. ساروخان اوغوللاري بیگ لیگی، افشار بويونون ساروخانلي قولونداندير. ايران، آذربايجان و عوثمانلي تاريخينده اوزرينده اهميتلي رول اويناميش افشارلار اون ايکينجی عصرده ايچ آنادولويا کؤچ ائتميشديلر. 

  صفويلر دؤورونده فارس و خوزيستانداکي افشار اويماقلاريندان بير قيسيمي نين آذربايجانا، خوصوصيله اورمویا گليب يئرلشديکلري تخمين ائديلمکده دير. افشارلار صفوي دؤولتيني قوران 7 تورک قبيله سيندن بيريدير. خوراسانداکي افشارلارين قيرخلي اويماغينا باغلي نادير شاهين آذربايجان تاريخينده چوخ اهميتلي ايشتيراکي اولموشدور. 

  کؤهنه صفوي سولاله سي نين نوماينده لري آرتيق فئودال عيانلاري و خالق آراسيندا اؤز نوفوذلاريني تاماميله ايتيرميشديلر و اؤلکه ني داغينتيدان خيلاص ائتمک ايقتيداريندا دئييلديلر. نادير اؤز نؤقطه-نظريندن يئگانه دوغرو يولا ال آتماق - تاخت-تاجين حقيقي صاحیبي اولماق ايسته يير. بوندان اؤترو او يئنيدن قديم تورک قايداسينا گؤره، موغان دوزونده قورولتاي، بو دفعه  بؤيوک قورولتاي چاغيرير. بو قورولتايا حربي، مولکي و ديني عيانلاري، شهر و کند باشچيلاريني ييغير. بورايا 100 مينه ياخين آدام توپلانير. بونلاردان اؤترو مسجيد و بازارلار دا داخيل اولماقلا آغاج و قاميشدان 12 مين مووققتي تيکيلي سالينير. نووروز بايرامي گونو، 1736-جي ايلين 21 مارتيندا ناديرقولو خان قورولتايا ايشتيراکچيلار آراسيندان يئني شاه سئچمک تکليفي وئرير. سؤزلريني بونونلا اساسلانديرير کي، اوچونجو شاه عباس هله کي، اوشاقدير.  

  شاه ائلان اولونماسي مسله سي اورتايا چيخاندا، نادير اؤزونو ظاهيرن ائله گؤسترير کي، گويا يورولوب، دوغرودان دا شاهليغي ايسته مير، قورولتاي آز قالا يالواريب اونون راضيليغيني آلير و تاج قويما مراسيمي کئچيريلير. نادير  " شاه "  سئچيلير. 

  نادير شاهين حاکيميتي 

  نادير شاه اؤز مؤوقئعييني موحاريبه لرله مؤحکملنديرير و اونون حربي دوهاسي هميشه اونون کؤمگينه چاتير. يئر اوزونده اونون قدر پارلاق حربي غلبه لر قازانميش سرکرده لري بارماقلا سايماق اولار. نادير شاه يوروشلره چيخماقلا هم ده اؤلکه نين ايقتيصادياتيني ديرچلتمک، حاکيميتده کي  سولاله دييشيک ليگيندن ناراضي قالان قيزيلباش عيانلاريني وارلانديرماقلا اونلاري اؤز طرفينه چکمک مقصدي گودوردو. 1737-جي ايلده نادير شاه عوصيانا قالخميش افغانلارا قارشي چيخيش ائدير. هم هئراتي، هم ده قندهاري توتور. سونرا او، دؤيوشدن قاچقين افغانلارا سيغيناجاق وئرن هينديستانا هوجوم چکير. ناديرين قوشونلاري موقاويمت گؤرمه دن کارنالا (دئهلي نين شيمال-غربينده) قدر گليب چيخير و 1739-جو ايلين 24 فئوراليندا بؤيوک موغول سولاله سيندن محمد شاهين اوردوسونو دارماداغين ائده رک، مارتين 20-ده دئهليني توتور. بؤيوک موغول دؤولتي اوزرينه پوللا آلتي ميليون روپيه ليک، قييمتلي داش-قاشلا 500 ميليون روپيه ليک خراج قويولور. موغول دؤولتي اوردوسوز قالديغيندان، موقاويمت گؤسترمه يه گوجو اولمور و نادير شاها ايسته ديکلريني وئرير. آلينميش حربي غنيمت 700 ميليون روپيه ديرينده حسابلانيردي. بونون بؤيوک بير حيصه سي کلاتا آپاريلير و نادير غنيمتي اؤله نه جن بورادا ساخلايير. همين قيسمينده دونيانين ان ايري بريليانتي ساييلان  " کوهي-نور "  ( " نور داغي " ) آدلانان داش دا واردي. باشقا مشهور قييمتلي داشلار دا آز دئييلدي. 

  هينديستاني توتدوقدان سونرا نادير شاه سيندي اؤزونه تابع ائدير و اورتا آسیايا يوروش ائدير. گوجلو موقاويمته باخماياراق، نادير شاه 1740-جي ايلده بوخارا و خيوه خانليقلاريني اؤز دؤولتي نين ترکيبينه قاتا بيلير. 

  توتدوغو اؤلکه لرده سيلاحلي قارنيزونلار ساخلايان نادير شاه 1741-جي ايلده داغيستان اوزرينه يئريیير. مسله بوراسيندا ايدي کي، نادير هينديستاندا ايکن داغليلار تابع چيليکدن چيخميشديلار. اوسته ليک، اونلارين دسته لري تئز-تئز دربند و شاماخي، کاخئتييا و جار-بالاکن ويلايتلري اوزرينه هوجوما کئچيرديلر. 1738-جي ايلده مانيک کندي ياخينليغينداکي دؤيوشده نادير شاهين قارداشي ايبراهيم خانين قوشونلاري داغليلارين بيرلشميش اوردولاري طرفيندن مغلوبيته اوغراديلميش، ايبراهيم خان و گنجه بيگلربيگي اوغورلو خان قاجار اؤلدورولموشدو. 

  نادير شاه اؤزو ده داغيستاندا عينادلي موقاويمتله قارشيلاشير. لاکين هر حالدا 1743-جو ايلين اوللرينده بير نئچه غلبه قازانير. گؤرونور، نادير داغيستاندا اوزلشديگي چتينليکلردن سونرا اؤزونو سينديرماماق اوچون اوزرينده اؤز آدي حک اولونموش پول دا بوراخديرير. لاکين هر حالدا او، داغيستاندان گئري چکيلمه لي اولور. 

  داغيستاندا ضعيفله ميش نوفوذونو برپا ائتمک مقصدي ايله نادير شاه واخت ايتيرمه دن عوثمانلي ايمپئراتورلوغو ايله موحاريبه يه گيرير. بورادا دؤيوشلر عرب عراقینی اله کئچيرمک اوچون آپاريلير. لاکين بو دفعه  ده دؤيوشلر گاه بو، گاه دا او بيري طرفين اوستونلوگو ايله کئچير و غلبه قازانيلمير. بير سبب ده بو ايدي کي، نادير اؤز علئيهينه قالخميش عوصيانلاري ياتيرماقدان اؤترو قوشونونون بير حيصه سيني ايرانا و اونون اطرافينداکي اؤلکه لره گؤندرميشدي. 1746-جي ايلده نادير شاه عوثمانلي ايمپئريياسي ايله باغلاديغي صولح موقاويله سينه گؤره، کؤهنه سرحدلر ساخلانيليردي. ائله بو ايللرده نادير شاه بحرئين، عومان و مسقط اوزرينه يوروشلر ده کئچيرير. اؤلکه نين پايتاختيني تالان ائديلميش ايصفاهاندان مشهده کؤچورور و بو شهرين ياخينليغينداکي داغين باشيندا اؤزونه کلات آدلي بير قالا (کلات قالاسي) قوردورور. نادير شاهين خزينه سيني بورادا ساخلاييردي. قالانين تيکيلمه سي آغلاگلمز چتينليکلر يارادير. آذربايجان تورکلري بورايا 10 تونلارلا آغيرليقدا مرمر طبقه لر گتيريرديلر. 

   " آزادليق " اين آراشديرماچي ژورناليستلر قروپو

کؤچورن: عباس ائلچین

 

يازان : عباس ائلچین شنبه ۱۳۹۱/۱۰/۰۹ |