قاقائوزلار: گؤک اوغوزدان خریستیان تورکلر 

یازان:  ياووز تان يئري 

کؤچورن: عباس ائلچین   

    قارادنيزين قوزئینه يوزایللر اؤنجه گؤچ ائدن، اوغوز بويوندان گلن سويداشلاريميز قاقائوز (گؤک اوغوز) تورکلري، بوگون تورکلویو هئچ بير يئرده گؤرولمه ين بير باغليليقلا ياشاماغا چاليشيرلار. سیخ چالیشمالاری ایله، چتینلیکلره و باسقيلارا باخمایاراق قوردوقلاري اؤزاَرک يؤنتيمله مولدووادا اؤز بايراقلاري آلتيندا ياشاماق اوچون چالیشیرلار. آتا يوردلاريندان آيريلماق، اسلاو ائتکيسي آلتينا گيرمک و چوخ دفعه چئشیدلی باسقیلارلا اويونلارا معروض قالماق، اونلارين اؤز دگرلرينه سيخي سيخييا باغلي قالمالاريني ساغلاميش. بئلجه، دیگر اوغوز بويلولاردان آيريلالي يوزلرجه ایل گئچمه سينه باخمایاراق، هله ده اوغوز آتانين بويونا لاييق اولابيلمک اوچون، چئوره ده کی  چاشيتلارين  عينادينا تورک بيلينجيني ياشاییر، ياشادیرلار. 

      بوتون اوغوزلارين آتاسي اولاراق قبول ائديلن اوغوز قاغانين آديندان حرکتله، گؤک - اوغوز آديندان تؤره يَرک اولوشدوغو دوشونولن قاقائوز آدي نين کؤکه ني حاققیندا فرقلي دوشونجه لر ده واردير. آپاریلان آراشديرمالار، قاقائوز تورکلري نين پئچَنَکلرله چوخ ياخين ايلگيسي اولدوغونو اورتايا قويماقدادير. ياقلاشيق 11. اینجی يوزایلده توناني گئچه رک بالکانلارا دوغرو گؤچ ائدن قاقائوزلار، داها سونرا اورتودوکس خریستیان اولموشلار، بير دؤنم عوثمانلي حاکيمييتينده قالديقدان سونرا 18 - 19. يوزایلده يايگينلاشان باغيمسيزليک هارکتلريندن اتکيلنه رک ينيدن تونايا دوغرو گؤچ ائتميشلر. سوويتلر بيرليغي قاقائوزلارين يئرلشمه سي اوچون تونا چایی نين چئوره سينده بير يئر آييرميشدير. او دؤنمدن بري بوگون کومرات دييه آدلانديريلان توپراقلاردا ياشايان قاقائوزلار، بو آندا سوويئتلر بيرليگي‍نين داغيلماسایلا قورولان مولدووا جومهورييتينه باغلي  اؤزاَرک بير دولت اولاراق وارليغيني سوردورور. بير خالق آياقلانماسي بيچيمينده اؤزاَرک ليک حاققینی الده ائدن قاقائوزلارين اؤز بايراقلاري، اولوسال مارشلاري، سينيرلي يئتکيلر چرچیوه سينده ياساما - يوروتمه - يارغي اَرکلري نين توپلانديغي بير مجليسلري و ميللت وکیللری واردیر. هر نه قادر مولدووا آناياساسيندا بليرله نن سينيرليليقلاري آشاماسا دا بو اؤزاَرک دولت، اؤز ایچینده دوزه ني ساغلايا بيله جک گوجه صاحیب. 

   بوگون ياقلاشيق اولاراق 250.000 قاقائوز تورکونون ياشاديغي سؤيله نیلیر. بو نوفوسون هامیسی قاقائوزيادا ياشامير. باشدا مولدووا و اوکراينا اولماق اوزره روسيا، يونانيستان، بولقاريستان و تورکييه ده ده قاقائوزلارين ياشاديغي بیلینیر. قاقائوزيا آدي وئريلن اؤزاَرک دولتين اوز اؤلچومو 1،832 کیلومتر مربع حدودوندا. اوز اؤلچومو باخيميندان چوخ بؤيوک دئییل، توپراقلار دا چوخ وئريملي. خالقين گلير دوزه یي اورتا سوييه ده. مولدووا ليراسي گئچرلي پول بيريمي اولاراق ایشله نیلیر. قوراق ايقليم و وئريمسيز توپراقلار ندن ایله  اکینچیکلیک آزدیر؛ فقط حئیوانچیلیق و شراب اورَتيجيليگي ائکونوميده اؤنملي يئر توتور. قاقائوزيادا ياشايان تورکلر، ميللييتلرينه چوخ باغلي اينسانلار و چوخو تورکييه تورکلريني اولدوقجا سئویرلر.  

    قاقائوزلارين ان ديققت چکيجي اؤزلليکلري، قوشقوسوز خریستیان اولمالاريدير. بوگون دونياداکي بوتون تورکلرين بؤیوک قيسمي مسلمان دیر. قاقائوزلار ايسه، آلتاي، تووا، چوواش، ياکوت تورکلري کیمی مسلمان دئییلدیرلر. بو قونو، گئچميشدن بري چوخ تارتيشيلميشدير. گونوموزده دایاز دوشونجه لي بعضی کيمسه لر، مسلمان اولمايان، تورک اولماز کیمی سؤيلملرده اولموشدورلار. بو اويدورما سؤزلره اينانماق، گؤزوموزو دونيايا قاپاتماق دئمکدیر. تورکچولرله تورک - ايسلام سنتئزچيلري آراسيندا تارتيشمالارا ندن اولان قاقائوزلار، نه يازيق کي بو تارتيشمالارين گؤلگه سينده قالاجاق قدر ايلگيسيزبوراخیلمیشدیر. حتی همیشه مسلمان بير اؤلکه ايله قاقائوزلار ساواشسالار، هانکيسينا يارديما گئدرسينيز؟ دئيه بير سورو سورولور. بو سورو، تورکلویو و تورکچولویو يارالاماقدان باشقا آماج داشيمايان، اؤزونده تورکچولوکدن چوخ امتچی لیگی منیمسه ين کيشيلرجه اورتايا آتيلميش دوشونجه لردير. بئله بير دورومدا، گئرچک بير تورکچونون قوشقوسوز قاقائوزلاردان يانا اولماسي گره کير. ايشده بو تارتيشمالار ندن ایله دينلري اوزوندن ائلشديريلن قاقائوزلار، گرکسيز و آنلامسيز ساپلانتيلار دولایسییلا ايلگيسيز بوراخیلمیشدیلار. 

    قاقائوزلار، اورتودوکس خريسيانليغيني منیمسه ميش بير تورک توپلولوغودور. بالکانلارا قارادنيزين قوزئییندن گؤچ ائتمه لري و گؤچ يوللاري اوزرينده مسلمان توپلوملارلا قارشيلاشمامالاري ندن ایله گئتديکلري يئرده ياشايان اسلاولارين دينيندن ائتکيلنميش و خریستیان اولموشلار. خریستیانليقلاري اولدوقجا اسکي تاريخه دايانماقدادير. منیمسه ديکلري دين، نورمال اورتودوکس خریستیانليغيندان اولدوقجا فرقليدير. خریستیانليغا ترس دوشه جک اينانيشلاري دا بولونماقدادير. چونکو قاقائوزلار، اسکي تورک اينانجي اولان گؤک تانري ديني(شامانيزم) ايله خریستیانليغي بيرلشديريب، اؤزگون بير اينانچ ياپيسي اولوشدورموشلار. اؤرنک وئرمک گره کيرسه، خریستیانليقدا قوربان کسمه عيبادتي يوخدور. حتی بو چوخ اويغون گؤرولمز؛ فقط قاقائوزلار اسکي تورک اينانجيندا ايدوک(کوتسال) قبول ائديلن تانري اوچون هر ایل قوربان کسرلر. بونون يانيندا شامانيزمده کي  دوغايا وئريلن دگر، قاقائوزلاردا دا دوام ائتمکده دير. قاقائوزلار، دين قونوسوندا عینی سويلارينا دوشگون اولدوقلاري کیمی باغليليق گؤستريرلر. اؤزلرينه اؤزگو اينانج ياپيلاريني، هر زامان ساوونورلار. چوخو زامان کلاسيک اورتودوکس اؤیرتيلرينه ترس دوشه بيله جک اينانيشلاري منيمسه یَرلر؛ فقط بونو هئچ بير زامان يانليش گؤرمزلر. اونلار اوچون افوروز(aforoz) ائديلمک هئچ بير شئي ايفاده ائتمز. یعنی، اصلینده اورتودوکس اولمالارينا باخمایاراق، اسکي دينلرينه عاید اينانجلاريني دا ترک ائتمه مه لرایله يئني بير ياپي اولوشدورموش، بو ياپييا دا سيخي سيخييا باغلي قالاراق اؤزلرينه دوغرو گلن بير اينانيشا صاحیب اولموشلار. بو اينانيشلار، قوشقوسوز کيشيلري ويا توپلوملاري ايلگيلنديرن قونولاري ايچه رير. بونون اوچون قاقائوزلاري ساده جه خریستیان اولدوقلاري اوچون ائلشديرمک چوخ باغنازجا(فاناتیکجه) بير دوشونجه دير. بوگون بوتون آذربايجان تورکلري خریستیان اولسا، اونلارين يئنه اؤزلري تورکدور. اونلاري صيرف خریستیان اولدولار دئيه سيليب آتماق، تورکلوک بيلينجيني حاققی ایله منیمسه مه ميش اولماغا ايشارت دير. 

      قاقائوزجا دئيه آدلانديريلان قاقائوز ديلي، تورکييه تورکجه سينه ان ياخين ديللردن بيريدير. تورکييه تورکجه سيني بيلن بيريسي، بير قاقائوز تورکو ايله چوخ راحات آنلاشا بيلر. چونکو سؤزجوکلرين چوخو اورتاقدير و سسلتيملر تورکييه تورکجه سينه چوخ ياخيندير. تورکييه تورکلري نين ايسلامي منیمسه مه سی ایله بيرليکده عربجه دن - فارسجادان سؤزجوکلرين ديليميزه گيرمه سي ندن ایله، بيزيم ديليميزده قاقائوز تورکجه سيندن داها چوخ عربجه - فارسجا ائتکيسي گؤرولمکده دير. بيزده يابانجي کؤکنلي اولان بيرچوخ سؤزجوک، قاقائوزجادا اؤز تورکجه کؤکنليدير. اؤرنگين ديليميزه عربجه دن گئچن مجليس سؤزجویو اوچون قاقائوزلار توپلوش سؤزجویونو ایشله دیرلر. بورادان دا آنلاشيلاجاغي اوزره، قاقائوز ديلي، خفیف بير اسلاو ائتکيسي گؤز اؤنونه آلينمازسا اسکي تورکجه يه داها ياخيندير، يعنی داها آز پوزولموشدور. بوگون قاقائوزيادا اوچ دنه رسمي ديل واردير. بونلاردان بيرينجيسي، قاقائوزلارين اؤز ديلي اولان قاقائوزجا، دیگر ايکيسي ايسه مولدووجا (رومنجه) و روسجادير. فقط قاقائوزلار اؤز ديللرينه چوخ اؤنم وئريرلر و اوشاقلارينا ایلک باشدا قوتلو تورکجه لريني اؤیره ديرلر. حتی اوشاقلارینا ائي، سن نسوي قاقائوزسون، آچان بيلمرسين بيزيمجه لاف ائتمه؟( Ey, sen nesoy Gagauzsun, açan bilmersin bizimce lafetmee?) دئيه سوراراق، اونلاري اؤز ديللرينه باغلي قيلماغا چاليشميشدیلار. قاقائوزلار، تورکچو دوشونور نجيب حبل المتین اوغلونون دا دستگي ايله 1993 ایلينده، او ایله قدر ایشلتدیکلری کيريل الیفباسینی دییشدیریب، لاتين الیفباسینی قبول ائدرلر. اونلارين ديللرينده اسلاو - لاتين کؤکنلي يابانجيلاشمالارين ميدانا گلمه مه سي نين اؤنملي بير ندني ايسه، اونلو قاقائوز پروفسورو آي بابا ميخایيل چاکيرين اينجيلي تورکجه يه چئويرمه سي و بئله جه تاپينما (عبادت) ديلي نين تورکجه ياپيلماسيدير. قاقائوز تورکلري نين آدلاري، گئنلليکله ديني آدلار اولدوغو اوچون تورکجه دئییلدير. (مارييا، ديميتري، ايوان) فقط سوي آدلاري نين هارداسا اؤز تورکجه کؤکنليدير. (ساري، قورو، دميرچي، قازانچي، تاش اوغلو) آيريجا يئر آدلاري دا بوتون تورکجه کؤکنليدير. 

    قاقائوزيادا اولدوقجا زنگين بير کولتور بولونماقدادير. اوراداکي ياشام، نه تمامن تورک ياشانتيسينا بنزر نه ده خریستیان ياشانتيسينا. دگرلرينه سيمسيخي باغلي اولان گؤک اوغوزلار، فرقلي و اؤزگون بير ياشام طرزيني منیمسه ميشلر. قاقائوزلار، دوغومدان سونرا کؤرپه لری وافتيز ائديلمه لري اوچون کيليسه يه آپاریرلار. راهيب، کؤرپه نی اوچ کره اوخونموش سويا باتيريب چيخارديقدان سونرا دوعالار اوخور و اوشاق کيليسه نين ايچريسينده دولاشديرير. بيرنئچه ايشلمدن سونرا کؤرپه آناسینا تسليم ائديلديگينده ايسه وافتيز سونا ائریر. اؤلومده ده فرقلي اويغولامالار وار. اؤلو، اوچ گون ائودن چیخارديلماز، بير باخيما سئوديکلرایله گؤروشمه سي اوچون اونا فورصت تانيییرلار. اوچ گون بويونجا سئوديکلرایله وداع لاشتدیقدان سونرا، گلينليک اشيالارایله (يورقان، دؤشک) بيرليکده باغچایا چيخارديلير، اورادا شامانليق اؤزلليگي داشييان بير ايکي تؤرَن ياپيلير. داها سونرا، وارسا او ائوين حئیوانلاريندان کسيلير، چؤرکلر و چؤچه لر گلنلره ايکرام ائديلير. سونراسيندا ايسه جنازه ده بولونانلار آغير آغير مزارليغا گئدر، اؤلونو توپراغا تاپشیرلار. بو ديني گلنکلرين ديشيندا، تورک کيمليکلرایله ايلگيلي ده چوخ اؤنملي اويغولامالاري وار. بيلديگيميز کیمی قورد، تورکلرين ان اسکي سمبولودور و تورکلر، قوردا چوخ اؤنم وئرميشلر. قاقائوزلار دا قوردلارا چوخ دگر وئریب اونو بايراقلارينا داشيميشلار و اونون آدينا بايراملار ياپميشلار. قوردا جاناوار دئين قاقائوزلار، هر ایل 10 - 17 آراليق تاريخلري آراسيندا جاناوار يورتوسو (قورد بايرامي) دوزنله ییب، قوتلاما ياپارلار. بو بايراملاردا اوتاقلار قوروب آتا مينَر، قيميزلار ايچيب تورکلوکلريني ياشاتماغا چاليشيرلار. قاقائوز کیشی لری نين ایچینده، اوغوز آتا کیمی تورکه اؤزگو بير طرزله بیغ قویانلار چوخدور. 

    قاقائوزلار، شرابا چوخ اؤنم وئريرلر. چونکو گليرلري نين ياريسيندان چوخونو شرابدان الده ائدیرلر. اؤلکه نين توپراقلاري نين چوخ وئريملي اولماماسي و ياغيش میقدارلاري نين آزليغي ندن ایله قوراق ايقليمين گؤرولمه سي دولاييسی ایله، تاريم بو بؤلگه ده چوخ گليشمه ميشدير. توپراغي ال امگي، گؤز نورو اولاراق ايشله مک ايسته ين گؤک اوغوزلار، بللي بؤلگه لرده توپراغي جانلانديرميش و سووارما سورونلارينا باخمایاراق اؤزلليکله باغجيليغي گليشديرميشلر. چوخ کیفیتلي اوزوملر يئتيشديرن قاقائوزلاردا، همن همن هر ائوده بو اوزوملردن شراب دوزلدیرلر. هر ائوين زئرزمی قاتيندا بير بؤلوم وار و بورادا شرابلار دوزه دیلیب مايالانماغا بوراخيلير. قوناقلارا شراب ايکرام ائديلمه دن بوراخمازلار. زاتن اورتديکلري شرابلارين چوخونو، يورد ديشينا چوخ ياخشی پولا ساتیرلار. هم بئله سينه گوزل بير گلير قايناغي ساغلايان هم ده آرتيق کولتوره ايشله ين شرابا بو باغلامدا چوخ اؤنم وئرميشلر. اوزومون ديشيندا، گونه باخان، توتون، سويا تاريمي دا یاپیرلار. صنایع چوخ گليشمه ميش؛ فقط يئنه ده بؤیوک کیچیک  502-يه ياخين فرقلي داللاردا فابريکالار بولونماقدایر. 

      مولدووا ليراسينی ایشله دن قاقائوزلاردا ائکونوميک دوروم اورتا دوزئيده دير. ائیيتيم ايسه اولدوقجا گليشميشدير. قاقائوزيا  گئنلينده 452-ه ياخين کیتابخانا، ايلک - اورتا و ليسه دوزئیينده ائیيتيم وئرن 55 دنه اوخول و تورکييه جومهورييتي نين ده قاتقيلار ایله قورولان کومرات اونيورسيته سي بولونور. بونلارين ديشيندا TİKA- نين دستگی ایله قورولان آتاتورک کولتور ائوي و موزه لر ده وارميش. تورکييه یه چوخ ايلگيلي اولان و تورکييه تورکلريني چوخ سئون قاقائوزلارين، گئنلليکله کومرات بؤلگه سينده دينله نه بيلن قاقائوز راديوسوندا قاقائوزجا يايينلار ياپيلير و يايينلاردان قالان قيسيملاردا TRT-FM يايينلاري وئريلير. آيريجا هر گون، همن همن هر ائوه بير قزئته گيرر. رومان، اؤيکو، شئعیر کیمی تورلرده اثرلر ده يازيليب باسيلماقدادير. 

      آنلاتيلانلاردان آنلاياجاغينيز اوزره، قاقائوزلار يوزلرجه ایلدير سويداشلاريندان آيري ياشاديقلاري حالدا اؤز ديليني قوللانان، تورکلویونه باغلي و چوخو تورکچولردن اولوشان بير تورک توپلولوغودور. اوراداکي سويداشلاريميزين چوخو، داها یاخشی شئيلر ياپابيلمک آدينا بيزلرين دستگيني و ايلگيسيني گؤزله ییر. من، عيني بويدان اولدوغوموز سويداشلاريميزا اورکدن سئوگيلريمي یوللاییر و وارليغيميزي بيرلشديرجگيميز او قوتلو گون اوچون بو بنزتمگي ياپماق ایسته ییرم: کؤزون اوستو کوللـه قاپلانسا دا، اود او کولون ديبينده يانماغا دوام ائدر. بير گون بير روزگار چيخار دا او کوللر ساورولورسا دؤرد يانا، تورکون گوجونه بنزتديگيم او اود يئنيدن بوتون دونياني ایستیلشدیرمه یه باشلار. 

يازان : عباس ائلچین چهارشنبه ۱۳۹۱/۱۱/۱۱ |