موللانصرالدینچيليک تعليمي نين درسلري 

عیسا حبيب بَيلي 

  ناخچيوان دؤولت اونيوئرسيتئتي نين رئکتورو، آکادئميک 

    

" موللا نصرالدین "  ژورنالي آذربايجان خالقي نين ان بؤيوک ايستيقلال کيتابي کيمي 

  معلوم اولدوغو کيمي، بؤيوک دئموکرات يازيچي و گؤرکملي ايجتيماعي خاديم جليل محمدقولوزاده نين (1869-1932) رئداکتورلوغو ايله یيرمي بئش ايل عرضينده فعاليتيني بؤيوک اوغورلا تیفلیسده، تبريزده و باکيدا داوام ائتديرن مشهور  " موللا نصرالدین "  درگيسي ايله آذربايجاندا ميللي ساتيريک مطبوعاتين و تنقيدي-رئاليست ادبياتين اساسي قويولموشدور. گئنيش معنادا تورک-موسلمان دونياسي نين بيرينجي ساتيرا ژورنالي کيمي  " موللا نصرالدین "  شرق اؤلکه لرينده ده ساتيريک مطبوعاتين و ادبياتين، دئموکراتيک ايجتيماعي فيکرين اينکيشافينا جيدي تکان وئرميشدير. شرق عالمينه ساتيرا گونشي ايلک دفعه   " موللا نصرالدین " دن دوغموشدور. محکوم شرقين اويانيشي، ديرچه ليشي و ايستيقلالي اوغروندا گئنيش، سيستئملي و آرديجيل موباريزه  " موللا نصرالدین "  درگيسي ايله باشلاميشدير. بوندان باشقا،  " موللا نصرالدین "  شرقله غربين سينتئزيندن يوغرولموش ايلک آوراسييا درگيسي کيمي ده تاريخه دوشموشدور.  " موللا نصرالدین "  ژورنالي آذربايجاندا و عومومن تورک-موسلمان دونياسيندا ميللي ايستيقلال حرکاتينا باشچيليق، سرکرده ليک ائتميشدير. ميللي دئموکراتيک مطبوعاتين دا بايراقداري  " موللا نصرالدین "  ژورناليدير. 

  بللي اولدوغو کيمی، آذربايجان مطبوعاتي تاريخينده يالنيز  " موللا نصرالدین "  و  " فويوضات "  ژورناللاري ادبي مکتب ياراتماق وظيفه سيني حياتا کئچيره بيلميشلر. گؤرکملي آذربايجان يازيچيسي و موتفککيري علی بَی حسین زاده نين (1864-1940) رئداکتورلوغو ايله نشر ائديلن  " فويوضات "  ژورنالي جمعي بير ايل (1906-1907) فعاليت گؤسترمه سينه باخماياراق، آذربايجان ادبياتيندا يئنيجه فورمالاشماقدا اولان رومانتيزم ادبي جرياني نين اساس قرارگاهي فونکسيياسيني اوغورلا حياتا کئچيرميش، ادبياتيميزين بير چوخ قودرتلي نوماينده لري نين آنا قوجاغينا چئوريله بيلميشدير. لاکين بوراسي دا معلومدور کي، نينکي  " فويوضات "  ژورنالي، حتّی آذربايجاندا موختليف عصرلرده يارانميش ديگر ادبي مکتبلر ده  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي قدر چوخ سايلي يازيچيني، شاعيري، رسسامي و پوبليسيستي اؤز اطرافيندا بيرلشديره بيلمه ميشدير. جليل محمدقولوزاده نين آرديجيل و بؤيوک سعي لري سايه سينده ييرمينجی عصرين اوللرينده آذربايجان ياراديجي ضياليلاري نين  " موللا نصرالدین "  اوردوسو فورمالاشميشدير. بو موباريز، دئموکراتيک و ميللي ضيالي اوردوسونون باش کومانداني گؤرکملي آذربايجان يازيچيسي ميرزه جليل محمدقولوزاده ايدي. بؤيوک موللانصرالدینچي يازيچي عبدالرحیم بي حاقوئردي يئوين واختيله اعتيراف ائتديگي کيمي، بو ادبي جبهه ده  " طبع و ايستعداد "  ياراديجي قوووه لرين اؤزلرينه مخصوص اولسا دا،  " مؤوضوع وئرن و يول گؤسترن "  جليل محمدقولوزاده و  " موللا نصرالدین "  ژورنالي ايدي. گئنيش معنادا  " موللا نصرالدین "  درگيسي تنقيدي-رئاليست ادبياتين مؤحکم ادبي جبهه سي، موللانصرالدینچي اديبلرين اثرلري نين چوخ جيلدليک کوللياتي دير. 

" موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين يارانماسي ايلک نؤوبه ده آذربايجانداکي غرب يؤنلو معاريفچيليک حرکاتي نين منطيقي نتيجه سي ايدي. بوندان باشقا، محض  " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين قیسا مودتده ادبي مکتب سويييه سينه يوکسلمه سينده خالقيميزين تاريخينده و تفککورونده مؤحکم يئر توتان فولکلور موللا نصرالدینين آدي ايله باغلي خلقي عنعنه لرين ادبياتا گتيريلمه سي نين ده اؤزونه مخصوص رولو و تاثيري وار ايدي. هئچ شوبهه سيز،  " موللا نصرالدین " اين ادبي مکتب مرتبه سينه چاتديريلماسي بو ژورنالين ياراديجيسي جليل محمدقولوزاده نين تشکيلاتچيليق باجاريغي نين و خوصوصي ادبي مهارتي نين نتيجه سينده مومکون اولموشدو. اصلينده جليل محمدقولوزاده آذربايجانداکي شرق يؤنلو ميللي اينکيشاف مئيللري ايله غرب معاريفچيليگيني سينتئز حاليندا چوغلاشديرماقلا يئني تيپلي ادبيات و مطبوعات ياراتماغا مووففق اولموشدو کي، بو دا تئز بير زاماندا اؤز اطرافينا چوخلو سايدا طرفدارلار و پرستيشکارلار توپلايا بيلميشدي. و همين جلب ائديجي پروسئس ده اؤز نؤوبه سينده  " موللا نصرالدین " اي اولجه گوجلو بير مطبوعات اورقاني، آز سونرا ايسه موستقيل ادبي مکتب سويييه سينه چاتديرميشدي. گؤرکملي يازيچي و عاليم مير جلال پاشايئوين دئديگي کيمي،  " نظري قيداسيني دئموکراتيک ادبياتدان آلان، منبعيني ميرزه فتحعلي دراملاريندان، ماتئرياليني ايسه او زامانکي... کؤهنه حيات و معیشتدن آلان ميرزه جليل رئاليزمي ييرمينجی عصرين ايبتيداسيندا گوجلو بير ادبي مکتب اولاراق ادبياتدا اوستونلوک فتح ائتميشدي " . باشچيليق ائتديگي ژورنالين اطرافينا توپلاييب واحيد ادبي جبهه ده بيرلشديرديگي، عئيني مفکوره يه و اوسلوبا يؤنلنديرديگي يازيچي و شاعيرلر، پوبليسيستلر و کاريکاتوراچيلارلا جليل محمدقولوزاده  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبيني فورمالاشديرماغا مووففق اولموشدو. موللانصرالدینچي صنعتکارلاردان هر بيري بو ادبي مکتبين داها دا زنگينلشمه سينه و يئتکينلشمه سينه اؤزونون لاييقلي علاوه لريني ائتميشلر. نتيجه ده آذربايجان ايجتيماعي-بديعي فيکري نين چوخ عصرليک تاريخينده کونکرئت بير مطبوعات اورقاني اساسيندا يئني تيپلي  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي يارانميش، داها پارلاق ياراديجيليق مکتبي کيمي موحيطين فؤوقونه يوکسله بيلميشدير.  

  بئله ليکله،  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي بؤيوک ميرزه جليل محمدقولوزاده نين ايدئيا-تشکيلاتچيليق فعاليتي نين نتيجه سي کيمي مئيدانا چيخميش، فورمالاشميش يئني تيپلي ياراديجيليق ايستيقامتيدير. آذربايجان تنقيدي رئاليزمي ايله  " موللا نصرالدین "  ادبي جرياني بير-بيريني تاماملايان، تصديقله ين آنلاييشلاردير.  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي آذربايجان موللانصرالدینچيلري نين کونکرئت تاريخي شراييطده قوشولدوقلاري موتشککيل ياراديجيليق مکتبيدير. 

  جليل محمدقولوزاده موللانصرالدینچيلرين آغساققالي، سؤزون گئنيش معناسيندا گؤرکملي آذربايجان موللا نصرالدینيدير. 

   " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي چوخ گئنيش آنلاييش اولوب، اؤزونده بير نئچه ياراديجيليق ايستيقامتيني، چوخسايلي ياراديجي قوووه لري بيرلشديرن ادبي مکتبدير. بير چوخ ياراديجيليق ساحه لري  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي ايچريسينده، اونون حودودلاري داخيلينده خوصوصيله اينکيشاف ائده رک داها قاباريق شکيلده نظره چارپميشدير. بئله ليکله، واحيد ادبي مکتب داخيلينده بير نئچه مکتب، نئجه دئيرلر، مکتب ايچينده مکتبلر يارانميشدير.  " موللا نصرالدین "  ساتيريک شعئير مکتبي، موللانصرالدینچي يئني نثر، ساتيريک پوبليسيستيکا و کاريکاتورا مکتبلري  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين عوضوي ترکيب حيصه لريديرلر. دوغرودور، بو مکتبلردن هر بيري، خوصوصن، موللانصرالدینچي ساتيريک شئعیر مکتبي هم ده موستقيل ادبي مکتب تاثيري باغيشلايير. حتّی  " موللا نصرالدین "  شئعیر مکتبي نين زمينينده فورمالاشميش و خوصوصي بير صابير ساتيرا مکتبي ده نظره چارپماقدادير. ياخود  " موللا نصرالدین "  کاريکاتورا مکتبي عنعنه لري اساسيندا آيريجا عظيم عظيمزاده کاريکاتوراچيليق مکتبي نين يارانماسي دا اينکار اولونماز فاکتدير. بوتون بونلار نينکي  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين اهميتيني آزالتمير، عکسينه، بو مؤحتشم، نهنگ مکتبين گئنيش صنعت ايمکانلاريني نوماييش ائتديرير. کونکئت شخصيتلرله باغلي اولان ادبي مکتبلرده اولدوغو کيمي،  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبينده ده گؤرکملي مسلکداشلارين، آدلي-سانلي داوامچيلارين مئيدانا چيخماسي بو مکتبين صنعت اوغورو، نايليتي حساب اولونماليدير. 

  هر هانسي بير ادبي مکتب، ياخود ادبي جريان کيمي  " موللا نصرالدین "  تعليمي ده اؤزونه مخصوص کونکرئت نظري-ائستئتيک پرينسيپلره ماليکدير. گئنيش معنادا تنقيدي-رئاليست ادبياتين و مطبوعاتين اينکيشاف ايستيقامتلريني و اؤزونه مخصوصلوقلاريني موعين ائدن همين پرينسيپلر موللانصرالدینچيليک تعليميندن عيبارتدير. بو، موللانصرالدینچي تعليم تنقيدي-رئاليست ادبياتين پوئتيکاسيني و ائستئتيک پرينسيپلريني اؤزونده جمعلشديرير.  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين بانيسي جليل محمدقولوزاده موللانصرالدینچيليک تعليمي نين ده ياراديجيسيدير.  " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين بيرينجي ساييندا چاپ اولونموش  " سيزي دئييب گلميشم "  مقاله سي موللانصرالدینچي ادبياتين مانيفئستي ايدي. موباريز ژورنالين ايلک سايي نين اوز قابيغيندا جليل محمدقولوزاده نين سيفاريشي و رئسئپتي اساسيندا مشهور نققاش اوسکار شمئرلينقين چکديگي  " موسلمان دونياسي نين اويانيشي "  کاريکاتوراسي، هم  " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين، هم ده موللانصرالدینچي ادبياتين و ساتيريک تصويري صنعتين پروقرامي کيمي دوشونولموشدو. ژورنالين بيرينجي ساييندا اوخوجولارا چاتديريلميش  " ليسان بلاسي "  شئعیري ايله سانکي موللانصرالدینچي ساتيرا اوزره شئعیر موسابيقه نين شرطلري ائلان اولونموشدو. بونلارين هاميسي جليل محمدقولوزاده طرفيندن يئني تيپلي ادبيات و مطبوعات ياراتماق اوچون دوشونولموش شکيلده حياتا کئچيريلن تدبيرلر ايدي. جليل محمدقولوزاده نين ادبي-تنقيدي گؤروشلري  " قلمين موقدس وظيفه سي نين "  جيدي و اساسلي پرينسيپلري نين بياننامه سي کيمي سسله نيردي. رئداکسييايا داخيل اولان ادبي ماتئرياللار باره ده  " پوچت قوتوسو "  آدي آلتيندا آرديجيل اولاراق وئريلن مصلحتلر و قئيدلر تنقيدي-رئاليست ادبياتين، گئنيش معنادا موللانصرالدینچيليک تعليمي نين درسلريدير. جليل محمدقولوزاده نين نادير کيچيک حئکایه لري، ساتيريک پوبليسيستيکا اؤرنکلري، تراژئدی کومئدييالاري موللانصرالدینچي ادبياتين کلاسسيک و جانلي نومونه لريدير. جليل محمدقولوزاده هم ده آذربايجان ادبياتيندا موللا نصرالدین دؤورونون ياراديجيسيدير. گئنيش معنادا موللانصرالدینچيليک تعليمي  " موللا نصرالدین "  دؤورو آذربايجان ادبياتي نين استراتئگيياسي و تاکتيکاسيدير. 

  موللانصرالدینچيليک تعليمي نين مؤوجودلوغو و پرينسيپلري جليل محمدقولوزاده نين ساغليغيندا اونون موعاصيرلري طرفيندن موشاهيده اولونموش و ديرلنديريلميشدير. گؤرکملي آذربايجان ادبياتشوناسي فيريدون بي کؤچرلي نين فيکرينجه  " نؤقصانلارا گولمک يولو ايله موسلمان جمعيتيني ايصلاح ائتمک "  موللانصرالدینچي تعليمين باش خطيني موعين ائدير. جليل محمدقولوزاده نين مسلکداشي عؤمر فايق نئعمانزاده موللانصرالدینچيليگي آشاغيداکي کيمي معنالانديريردي:  " موللا نصرالدین " اين گئده جگي يول بيردير کي، او دا هر شئيدن آرتيق اؤز قوصورلاريميزا، اؤز اوستوموزده کي  لکه لره، ترققييه مانع اولان جاهيلانه عادتلريميزه آجي-آجي گولوب، ميلتين سعادتينه چاليشماقدير " .  

  دؤورونون گؤرکملي ضياليلاريندان يوسيف وزير چمن زمينلي موللانصرالدینچيليکده  " گئنيش کوتله نين آنلاياجاغي بير ديلده "  يازيب-ياراتماغي ضروري فاکتور کيمي اؤن مؤوقئعيه چکميشدي. حتّی رئاليزمله موقاييسه ده عکس مؤوقئعيي تمثيل ائدن علی بَی حسین زاده ده بو قناعتده ايدي کي،  " موللا نصرالدین " اين اله آلديغي بالتا ضحک و خنده، ايستئهزا و ريشخنددن، مضحکانه يازي و شکيللردن عيبارتدير " . مؤحترم علی بَی حسین زاده نين جليل محمدقولوزاده ايله 1910-جو ايلده تیفلیسده کي  تاريخي گؤروشو زاماني سؤيله ديگي  " آچيق يازماغي باجارماق هونردير "  کلامي دا موللانصرالدینچي ادبياتين ان چوخ موباحيثه  دوغورموش ديل سيياستي نين اوستونلوگونه وئريلميش يوکسک قييمتين ايفاده سي ايدي. 

  دؤورون موختليف ياراديجي قوووه لري نين ديقتيني چکن، ادبي پروسئسده اؤن مؤوقئعيه چيخان موللانصرالدینچيليک تعليمي گئنيش آنلاييش اولوب، اؤزونده ايجتيماعي موحيطين ان آپاريجي ائستئتيک پرينسيپلريني جمعلشديرميشدير. بونا باخماياراق، کئچن عصرده موختليف واختلاردا موللانصرالدینچيليک تعليمينه کئچميش سووئت ايدئولوگيياسي نين گوزگوسونده ياناشيلماسي مئيلي اوستونلوک قازانميشدير. بئله کي، ييرمينجی عصر بويو کلاسسيک موللانصرالدینچي ادبيات شوناسليق کئچميش سووئت رئژيمي نين ايدئولوگيياسينا عکس اولماماق گؤرونتوسو ياراتماق اوچون ايستر-ايسته مز موللانصرالدینچيليک تعليميندن بحث ائدرکن بو تعليمي هم ده،  " چاريزمه، يئرلي ايستيثمارچيلارا، ايمپئرياليزمه قارشي چئوريلميش اينقيلابي دئموکراتيزم ايدئولوگيياسي " ،  " ... فهله حرکاتينا ياخينلاشان، اونا درين رغبت بسله ين ادبي-ايجتيماعي فيکير جرياني "  کيمي ديرلنديرمگي نظره چارپديرميشدير. بو ايسه آشکار گؤروندويو کيمي، بعضي مقاملاردا مسله يه مؤوجود زامانين طلبينه اويغون اولاراق ايدئولوجي مؤوقئعدن ياناشيلماسي نين نتيجه سي ايدي. بونا گؤره ده موللانصرالدینچيليک تعليمي نين ماهيتي نين، ادبي-ائستئتيک پرينسيپلري نين موستقيلليک ايشيغيندا يئنيدن ايضاح و شرح ائديلمه سي چاغداش زامانين ايره لي سوردويو علمي وظيفه دير. چونکي ميللي مؤوقئعدن موللانصرالدینچيليک تعليمي نين علمي-نظري اساسلاري نين موعين اولونماسي هم جليل محمدقولوزاده نين و اونون موللانصرالدینچي مسلکداشلاري نين ياراديجيليغي نين گئرچک درکينه، هم ده تنقيدي رئاليزم ادبي جرياني نين آنا خطلري نين کونکرئتلشديريلمه سينه کؤمک ائدردي. 

  بئله ليکله، موللانصرالدینچيليک تعليمي  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين آناياساسي، نيظامنامه سي و اساسنامسيدير. 

  موللانصرالدینچيليک - ايجتيماعي ساتيرا واسيطه سيله مؤوجود جمعيتي يئنيلشديرمک، مملکتي ايره لي آپارماق دئمکدير. 

  موللانصرالدینچيليک - خالقين ميللي-معنوي اؤزونودرکي نين، ميلتين سياسي اويانيشي و آييقليغي نين حرکت وئريجي قوووه سيدير.  

  ميللي موستقيلليک و آزادليق اوغروندا موباريزه موللانصرالدینچيليک تعليمي نين باش خطيني تشکيل ائدير. موللانصرالدینچيليک تعليمي نين داشيييجيسي اولان  " موللا نصرالدین "  ژورنالي و موللانصرالدینچيلر ميللي ايستيقلالا بير اوردودان زيياده خيدمت گؤسترميشدير. بو معنادا  " موللا نصرالدین "  ژورنالي آذربايجان خالقي نين ان بؤيوک ايستيقلال کيتابيدير. موللانصرالدینچيليک - ميللي ايستيقلال مفکوره سي نين جؤوهريني تشکيل ائدير. ياخود ميللي ايستيقلال اوغروندا موباريزه دؤورون ديگر آخينلاري ايله موقاييسه ده داها چوخ موللانصرالدینچيليکدن کئچميشدير. 

  آذربايجانچيليق مفکوره سي موللانصرالدینچيليک تعليمي نين ايدئيا اساسيندان عيبارتدير. بوتؤولوکده جليل محمدقولوزاده نين ياراديجيليغي و  " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين فعاليتي آذربايجانچيليق مفکوره سي اوستونده کؤکلنميشدير. آذربايجانچيليق موللانصرالدینچيليک تعليمي نين استراتئژيياسيدير. واختيله بؤيوک ميللت پرور اديب مشهور ستارخان حرکاتيندان بحث ائدرکن قلم اهلينه ميللته و وطنه خيدمتين عونوانيني، ايستيقامتيني نيشان وئره رک يازميشدي:  " بو گون کربلا مئيداني - آذربايجانداکي وطن پرورليک مئيدانيدير. هر کيمين اورگينده بير جوزي دين، ناموس، وطن حيسسي وارسا، اورانين قئيدينه قالماليدير! " . 

  جليل محمدقولوزاده نين  " آذربايجان "  مقاله سي (1917) ادبياتدا و مطبوعاتدا آذربايجانچيليق مفکوره سي نين موکممل مانيفئستيدير.  " آذربايجان "  مقاله سي ان موقدس آذربايجانچيليق آنديدير:  " بعضي واخت اوتورورام و پاپاغيمي قاباغيما قويوب فيکره گئديرم، ...اؤزومدن سوروشورام کي: 

  - منيم آنام کيمدير؟ 

  اؤز-اؤزومه ده جاواب وئريرم کي: 

  - منيم آنام رحمتليک زهرابانو باجي ايدي. 

  - ديليم نه ديليدير؟ 

  - آذربايجان ديليدير. 

  - يعني وطنيم هارادير؟ 

  - آذربايجان ويلايتيدير. 

  - دئمک، ديليمين آدي تورک-آذربايجان ديليدير، بئله معلوم اولور کي، وطنيم ده آذربايجان ويلايتيدير. 

  - هارادير آذربايجان؟ 

  - آذربايجانين چوخ حيصه سي ايراندادير کي، مرکزي عيبارت اولسون تبريز شهريندن. قالان حيصه لري ده گيلاندان توتوب، قديم روسييا حؤکومتيله عوثمانلي حؤکومتي داخيلينده دير " . 

  جليل محمدقولوزاده نين  " آذربايجان "  مقاله سي آذربايجانين بوتؤولوک هيمنيدير. 

   " آنامين کيتابي "  آذربايجانين طالع کيتابي، ادبياتين ان مؤحتشم آذربايجاننامه سيدير. 

  کيچيک آدام - موللانصرالدینچي ادبياتين بؤيوک قهرمانيدير. کيچيک آدامين تيمثاليندا خالق فاکتورونو ادبياتا و مطبوعاتا گتيرمک و اونو مودافيعه  ائتمک موللانصرالدینچيليگين تمل شرطلرينده دير. محمدحسن عمی کيچيک آدامين بؤيوک ادبياتداکي  " بير يونگولواري موقدديمه سي " ، نووروز علی ايسه يئني دؤور آذربايجان ادبياتيندا کيچيک آدامين گئرچک احوالاتيدير. 

  موللانصرالدینچيليک - زامانين  " آچيق آنا ديلينده يازماق " ،  " آچيق يازماغي دا باجارماق "  سيفاريشي نين ان موکممل حلي دئمکدير. 

  موللانصرالدینچيليک - ساتيرانين آناسي، آيري-آيري ژانرلاردا يازيلميش ساتيريک اثرلر موللانصرالدینچي ادبياتين اؤولادلاريدير. ميللي ساتيرانين بوتون گوجو و ايمکانلاري موللانصرالدینچيليک تعليمينده اؤز عکسيني تاپير. موللانصرالدینچيليگي ساتيريک ادبياتين و پوبليسيستيکانين جيدي سياسي-ايجتيماعي کسري، يوکسک وطنداشليق روحو، فورما زنگينليگي کيمي ده قبول ائتمک اولار. 

  بديعي اثرله تصويري صنعتين، حئکایه و فليئتونلا کاريکاتورانين وحدتي موللانصرالدینچيليگين اؤزونه مخصوصلوقلاريندان بيريدير. موللانصرالدینچيليک - گئريليک، نادانليق و فاناتيزمين کاريکاتوراسيدير. کاريکاتورا موللانصرالدینچيليگين اساس ايفاده واسيطه لريندن بيريدير. 

   " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين اوسلوبو، تحکييه سي، ژانرلاري، تيپلري موللانصرالدینچيليک تعليمي نين دانيشان ديليدير. 

  موللانصرالدینچيليک ادبياتدا و ايجتيماعي فيکيرده دئموکراتيک پروسئسلرين گئنيش اينتيشاري و مودافيعه  اولونماسي دئمکدير. 

   " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين فعاليتي تاريخين بؤيوک فاکتينا چئوريلميشدير. موللانصرالدینچيليک ايسه داوام ائدير. نه قدر کي، آذربايجان خالقي، دؤولتي و مملکتي وار، نه قدر کي، ميللي ادبياتيميز و مطبوعاتيميز فعاليت گؤسترير،  " موللا نصرالدین "  ادبي مکتبي نين عنعنه لري، موللانصرالدینچيليک تعليمي ياشاماقدا داوام ائده جک، اينکيشافا، ترققييه اؤزونون بؤيوک و تمنناسيز کؤمگيني گؤستره جکدير. بؤيوک موللانصرالدینچي عؤمر فايق نئعمانزاده نين فيکيرلري ايله دئسک:  " بو گون  " موللا نصرالدین "  باتار، صاباح موللا خئيرددين چيخار...  " موللا نصرالدین " اي مئيدانا گتيرن فيکيرلر باغلانماياجاقدير " . 

  موللانصرالدینچيليک تعليمي نين ادبي ياشارليغيني تصديق ائتمک باخيميندان داهي اوزئيير حاجي بَيووون مولاحيظه لري موللانصرالدینچي ايرثه موناسيبته داير ان عوموميلشديريجي، يئکون قناعتدير:  " بير-ايکي نفر محمدقولوزاده لرين، نئعمانزاده لرين اؤلومو ايله ائله بيليرسينيز کي،  " موللا نصرالدین " اي اؤلدوره جکسينيز؟ هرگاه خالقيميزين بو موجاهيد فداکارلاري نين قتلينه ال قالخيزا بيلن بير دني و بير اجلاف تاپيلسا دا، بونو بيلمه ليسينيز کي، اونلارين خودانکرده اؤلمکلري ايله ياراتديقلاري فداکارليق، عالي فيکيرلر اؤلمز. بونو بيله سينيز کي،  " موللا نصرالدین " اي اؤلدورمک مومکون اولسا دا موللانصرالدینچيليگي اؤلدورمک اولماز " . 

  جليل محمدقولوزاده نين اؤلمز و پارلاق صنعتي  " موللا نصرالدین "  ژورنالي نين هميشه ياشار عنعنه لري، موباريز موللانصرالدینچيليک تعليمي موستقيل آذربايجانين ترققيسينه اعتيبارلي دستک، صاباحا گئدن يوللارينا ايشيق سالير. دئمه لي، موللانصرالدینچيليک تعليمي داوام ائدير. موعاصير آذربايجان ادبياتيندا تنقيدي-رئاليست مئيللر، ساتيرا، وطنداشليق جسارتي، درين ميللي دوشونجه، آذربايجانچيليق مفکوره سي ياشاديقجا  " موللا نصرالدین "  عنعنه لري ده، موللانصرالدینچيليک تعليمي ده ياشاماقدا داوام ائده جکدير. آذربايجان ادبياتي نين، مطبوعاتي نين، ايجتيماعي فيکري نين و کاريکاتورا صنعتي نين سون يوز ايلدن آرتيق دؤورده کي  بوتون اساس اينکيشاف ايستيقامتلري نين هاميسيندا ميرزه جليل ايرثيندن و  " موللا نصرالدین "  عنعنه لريندن  " بير دوز "  واردير. آذربايجان رئسپوبليکاسي نين پرئزيدئنتي جناب ايلهام علييئوين گؤرکملي يازيچي و ايجتيماعي خاديم، بؤيوک دئموکرات اديب جليل محمدقولوزاده نين آنادان اولماسي نين 140 ايلليگي نين قئيد ائديلمه سي حاقينداکي 6 فئورال 2009-جو ايلده ايمضالانميش موهوم تاريخي اهميته ماليک اولان سرنجامي گئنيش معنادا موللانصرالدینچي ادبياتين اؤلکه ميزده موستقيلليک دؤورونون ادبي-ايجتيماعي فيکري نين اينکيشافينداکي، ميللي-معنوي ديرلرين داها دا درينلشمه سينده کي ، جمعيت حياتي نين موعاصيرلشمه سينده کي  رولونا و تاثير ايمکانلارينا دؤولت سويييه سينده کي  قييمتين پارلاق ايفاده سيدير. 

  جليل محمدقولوزاده نين ايرثي هميشه آکتوال و موعاصيردير. خالق يازيچيسي آنارين يازديغي کيمي،  " بؤيوک يازيچيلار بوتون نسيللرين اؤولادلاريديرلار. جليل محمدقولوزاده بابالاريميزين، آتالاريميزين معنوي ياشيدي ايدي. بيزيم نسيل ده اونا اؤز ياشيدي کيمي، بيزيم معنوي پروبلئملريميزه جاواب وئرن مودريک قارداشي کيمي باخير. من بيليرم، بيزيم نسيل ده گئده جک، ...آما او قالاجاق و اوغلومون ياشيدي اولاجاقدير. او، هر نسلين يول يولداشيدير. و بيزدن سونرا گلن نسيللر اونو يئنيدن کشف ائده جک، اؤز ياشيدلاري، موعاصيرلري کيمي تانيياجاق و اؤولادلارينا بخش ائديب گئده جکلر " . 

  حقيقتن ده موللانصرالدینچيليک تعليمي، ميرزه جليل ايرثي موستقيلليک دؤورونون يئني تيپلي موللانصرالدینچي يازيچيلاري ايله اؤز سيرالاريني داها دا زنگينلشديرير و مؤحکملنديرير. بو موکممل تعليمين فلسفه سي ادبياتين ميلته و مملکته خيدمت ائتمه سينده معنا تاپير. 

  کؤچورن: عباس ائلچین

 

يازان : عباس ائلچین سه شنبه ۱۳۹۱/۱۲/۱۵ |