ديل و تفکّور فلسفي پروبلئم کيمي

م. ميرزه‌علی‌یئوا‌

   ديل و تفکّور پروبلئمي ديالئکتيک ماتئرياليزمده عومومي مسله اولان ماتئرييا و شوعورون قارشيليقلي علاقه و موناسيبتلري مسله‌سي‌نين آيريلماز حيصه‌سي کيمي اؤيره‌نيلير. ديل و تفکّور پروبلئمي فلسفه‌نين اساس مسله‌سي – ماتئرييانين‌مي، يوخسا روحون‌مو ايلکين اولماسي مسله‌سي ايله باغليدير. بيز فلسفه‌نين اساس مسله‌سيني حلّ ائدرکن شوعورو و ماتئريياني قارشي-قارشييا قويوروق. ماتئرييا شوعوردان آسيلي اولمايان، شوعور خاريجينده مؤوجود اولان شئيلردير. بونا گؤره ده، شوعورو دا ماتئرييايا داخيل ائدنلر جيدي سهوه يول وئريرلر.

فيکير ماتئرييا کيمي قبول ائديلسه، اوندا ماتئرييا ايله تفکّور عئيني‌لشميش اولار، اونلارين آراسينداکي فرقدن ايسه دانيشماغا بئله دَيمز. لاکين شوعورلا ماتئرييا آراسينداکي فرقي شيشيرديب، موطلق آيريليغا چاتديرماق دا اولماز.

عوموميتله، شوعورلا ماتئرييا آراسينداکي فرقي ده، رابيطه‌ني ده گؤره بيلمه‌لي‌یيک. فرقي اونوتماق اولماز؛ چونکي شوعورون ماتئرييا ايله عئيني‌لشديريلمه‌سي تاماميله سهو فيکيرلرله نتيجه‌له‌نير. لاکين عئيني زاماندا شوعورو بئييندن آييرماق دا اولماز؛ چونکي شوعور بئينين، يعني تشکّول تاپميش ماتئرييانين خاصّه‌سيدير.

يوخاريدا قئيد ائتميشديک کي، ديل و تفکّور پروبلئمي فلسفه‌نين اساس مسله‌سی ايله سيخ باغليدير. بو اساس مسله‌نین حلّينده فيلوسوفلارين فيکير آيريليغي، اونلارين 2 عکس قوطبده توپلانماسي شوعور و نيطق، ديل و تفکّور پروبلئمينه موناسيبتده ده اؤزونو گؤسترير. بئله کي، بو پروبلئم و بونونلا باغلي بير چوخ مسله‌لر فيلوسوفلارين کسکين موباحيثه‌لرينه سبب اولموشدور. اونلارين بير قيسمي ديل و تفکّورو عئيني‌لشديرير، ديگر بير قيسمي ايسه اونلاري آييريرلار. بيرينجيلرين فيکرينجه، ذکا ديلدير. ايکينجيلر ايسه تفکّورون ديلدن آيري فعاليت گؤسترديگيني و ديلين محض تفکّورون محصولو اولدوغونو سؤيله‌ييرلر.

مؤوجود فيکره گؤره، "تفکّورسوز ديل مؤوجود اولا بيلمز. عئينيله، ديل اولمادان تفکّور ده، فيکير ده مؤوجود اولا بيلمز... شوعورلا نيطقين، فيکيرله ديلين آيريلماز وحدتده اولماسي او دئمک دئييلدير کي، بونلار بير-بيرينين عئينيدير. شوعور و فيکيرله سؤز آراسينداکي فرق اوندان عيبارتدير کي، شوعور اوبيئکتيو گئرچکليگي عکس ائتديرير، ديل ايسه همين گئرچکليگي و فيکري ايفاده ائدير" .

عئلم ديل و تفکّورون هميشه وحدتده اولدوغونو دفعه‌لرله ثوبوت ائتميش، ديل و تفکّورله باغلي مسله‌لري ده محض بو موستويده اؤيرنميشدير.

ديل و تفکّور بيزه ايلک باخيشدا آيري-آيري حاديثه‌لر کيمي گؤرونور. بئله کي، ديل اينسانلار طرفيندن حساسليقلا درک ائديلن سسلر شکلينده چيخيش ائدير. بو، ديلين مادّي طبيعتي‌نين تظاهورودور.

تفکّور ايسه، عکسينه اولاراق، روحي حاديثه کيمي چيخيش ائدير؛ اونو بيز بيلاواسيطه درک ائده بيلميريک. او، حيس عوضولري واسيطه‌سي ايله درک اولونا بيلمير.

لاکين بئله تصوور بو حاديثه‌لره عومومي معنادا و سطحي ياناشماقدان دوغور. ديل و تفکّورون داها ياخيندان و دريندن اؤيره‌نيلمه‌سي گؤسترير کي، اونلارين موقاييسه‌سي چوخ نيسبي کاراکتئر داشييير.

بورادان آشکار اولور کي، ديل و تفکّورون بير-بيرينه موناسيبتيني ماتئرياليست و ايدئاليست موناسيبتلر کيمي فلسفه‌نين اساس مسله‌سی فونوندا اؤيرنمک اولماز. بئله کي، ديلله تفکّورو قارشي-قارشييا قويماق اولماز. قنئسئولوژي کؤکلرينه گؤره هم ديل، هم ده تفکّور مادّي عالمده‌کي اشيالارلا موناسيبتده سونراکي حاديثه دير.

بو حال ديل و تفکّورون ماهيتينده تظاهور ائدير. بونونلا علاقه دار ديل و تفکّورون بعضي مسله‌لرينه توخونماغي لازيم بيليريک.

تفکّور مادّي عالمين بئينيميزده اينيکاسيدير. عئلم گؤسترير کي، اوبيئکتيو عالم، اونون علاقه و موناسيبتلري تفکّورون واحيد مضمونونو تشکيل ائدير. مؤوجود فيکره گؤره، "تفکّور... آيري-آيري دوشونجه‌لرين عومومي فورمادا اولماسيدير".

تفکّورون فعاليتي يالنيز اينسانا مخصوص اولوب، ايجتيماعي حياتين محصولودور. او، جمعيتله بير يارانيب، بير اينکيشاف ائدير. اونون فعاليتي اينسانلارين ايجتيماعي موناسيبتلري‌نين اينکيشافي و اونلارين آراسيندا اونسيتين طلب اولونماسي ايله موعين‌لشير.

اينسان خاريجي عالمله باغليدير، او، حيس عوضولري واسيطه‌سي ايله بو عالمده‌کي اشيالاري دويور و عکس ائتديرير. لاکين شئيلرين داخيلي عالمي‌نين، اونلارين اينکيشاف قانونا اويغونلوقلاري‌نين درک اولونماسي اوچون يالنيز حيس عوضولري کيفايت دئييلدير. چونکي بو زامان شئيلر و حاديثه‌لر حاقّيندا يالنيز تصوّور عمله گلير کي، بو دا شئيلر حاقّيندا عومومي‌لشديرمه ياراتماغا ايمکان وئرمير. بو مقامدا حيس عوضولري‌نين فعاليیّتينه موطلق تفکّور فعاليیّتي کؤمک ائتمه‌ليدير. "اينسان يالنيز آبستراکت تفکّور، منطيقي ايدراک پيلله‌سينه قالخماقلا شئيلرين اساس و موهوم جهتلريني عومومي‌لشديرير و مفهوم عمله گتيرير" .

تفکّور پروسئسينده اشيا و حاديثه‌لرين اساس علامتلري گؤتورولور. بونونلا دا مفهوملارين ماهيیتي اوزه چيخاريلير. مفهوملارين عمله گلمه‌سينده تک-تک جيسيملرين آيري-آيري جهتلري آتيلير و همين جيسيملر زومره‌سي‌نين هاميسينا خاص اولان جهتلر ساخلانيلير. دئمه‌لي، مفهوملار عومومي و تکلرين اوبيئکتيو وحدتيني عکس ائتديرير.

لاکين مفهوملار يالنيز منطيقين کؤمکليگي ايله تفکّورون واسيطه‌سينه چئوريلير. منطيق فيکريميزين داخيلي قورولوشونو ايفاده ائدير. قرامماتيکا ديل اوچون نئجه ضروريديرسه، منطيق ده ايدراک اوچون بئله‌جه واجيب و ضروريدير.

منطيق اوبيئکتيو اساسا، اوبيئکتيو منبعينه ماليکدير. ايجتيماعي پراکتيکا پروسئسينده بوتون آداملار اوچون مفهوم، حؤکم و تفکّورون ديگر فورمالاري‌نين واحيد منطيقي قورولوشو حاضيرلانير. منطيق فورمالاري‌نين بو وحدتي اينسانلارين گئرچکليگي عئيني جور درک ائتمه‌سي و عکس ائتديرمه‌سي ايله باغليدير. عکس تقديرده اينسانلار بير-بيريني آنلامازديلار.

فلسفه‌نين اساس مسله‌سی‌نين حلّي يالنيز تفکّورون دئييل، ديلين ده طبيعتينه دوزگون ياناشيلماسينا ايمکان يارادير.

ديل و تفکّور بير-بيريندن آيري مؤوجود اولمور. اونلار وحدت تشکيل ائديرلر. اي.ديسگئنه گؤره، "اونلارين (ديل و تفکّورون – م.م.) وحدتيني رسّاملا فيرچانين علاقه‌سينه بنزتمک اولار" . بئله کي، تفکّور ده رسّام کيمي عالمين اينيکاسيني وئرير، ديل (نيطق) ايسه شئيلرين عکسيني يارادان واسيطه - فيرچا رولونو اوينايير.

ديلله تفکّورون وحدتي، هر شئيدن اول، فيکرين بيلاواسيطه گئرچکليگي اولماسيندادير. لاکين وحدت تشکيل ائدن ديل و تفکّورو عئيني‌لشديرمک اولماز. و.ز.پانفيلووون بو باره‌ده فيکري ماراق دوغورور. او يازير: هم منطيقي قورولوشو، هم ده پسيخولوژي قانونا اويغونلوقلاري ايله عوموم‌بشري کاراکتئر داشييان تفکّور بير-بيريندن تکجه فونئتيک باخيمدان دئييل، قرامماتيک قورولوشونا، ديل واحيدلري‌نين کاراکتئرينه و لئکسيک معنا سيستئمينه گؤره کسکين فرقلنن موختليف تيپلي ديللرله ايفاده اولونور.... اگر ديلين تفکّوردن آسيليليغي مؤوجود اولسا ايدي، اوندا موعاصير خالقلارين تفکّورلري‌نين منطيقي قورولوشونون عومومي‌ليگي موقابيلينده اونلارين ديللري ده عومومي قورولوشا ماليک اولمالي و سؤزون معناسي ساحه‌سينده فرق اولماماليدير" .

بورادان بئله بير نتيجه چيخير کي، اينسان تفکّورو عوموم‌بشري سجيييه‌يه ماليک اولدوغو حالدا، ديل ميلّي خاراکتئر داشييير. بونا گؤره ده موختليف خالقلارين تفکّورونده عئيني شکيلده فورمالاشان مفهوم آيري-آيري ديللرده موختليف سس کومپلئکسلري ايله ايفاده اولونور.

نتيجه اولاراق دئيک کي، ديلله تفکّورون وحدت تشکيل ائتمه‌سي دانيلمازدير. ديل اولمادان اينسان تفکّورو مؤوجود اولوب، اينکيشاف ائده بيلمز. ديل فيکير پروسئسي‌نين مادّي اساسيدير. ديلله تفکّور بير-بيري ايله علاقه‌لي شکيلده اينکيشاف ائدير. ديلين اينکيشافي تفکّورون اينکيشافينا تاثير ائتديگي کيمي، تفکّورون ده اينکيشافي ديلين تکميل‌لشمه‌سينه، سليس‌لشمه‌سينه، جيلالانماسينا سبب اولور.

کؤچورن: عباس ائلچین

يازان : عباس ائلچین یکشنبه ۱۳۹۶/۰۷/۱۶ |