گیریش:

۱۹۷۰ایلینده، قازاقيستاندا آلما-آتانين ۵۰ کیلومتر  قوزئينده بولونان ایسیق قصبه سینده، يول آچماق اوچون آلجاق  بير تپه نين دوزلتيلمه سينه قرار وئريلدي و قازي باشلادي. او تاريخه قدر  او آلچاق  تپه نين بير کورگان  اولدوغونو کيمسه بیلمیردی. چئورده اسکی قالینتیدا یوخ ایدی. 

    قازی سیراسیندا قوللانیلان  آراچ بويوک بير قایایا  چارپیر، ايشچيلر، قایانی پارچالاماق اوچون اوزريني اؤرتن توپراقلاري آچینجا  بونون ايشلنميش بير قايا اولدوغونو گؤرورلر. 

   دوروم، ايلگيلي رسمی مقاملارا  بيلديريلدي و اينجله مه ياپان آرکولوقلار تاريخي بير اثرله قارشيلاشديقلاريني گؤردولر. او تپه ، توپراق آلتیندا گیزلنمیش بیر کورگان ایدی. 

کورگانی   آچان آرکولوقلار مؤحتشم بير مزارلا قارشيلاشديلار. بو، بير لحد دئییل ،میصیر  پيراميدلرينده کي  فیرعون  اوداسيني آنديران، هرطرفی  قاپالي، سوسلو قايالارلا ياپيلميش بير اودا ايدي. بو اودانی  دیققت ايله آچديلار و اصیل  شاشقينليق او زامان اولدو. چونکو، بو اؤلو اوداسي نين ايچي پيريل پيريل آلتين اشيا ايله دولويدو. آنجاق بو اشیالارین ایچینده  ان  اؤنملیسی ، چاناق اوزه رینده گؤک تورک آلفابه سی یازیلان ۲۶ حرفلیک ، تورکجه متن ایدی.....

 

 

ایسيق (ایسسیق) کورگاني نين بولوشو  وبولونتولار  

 ۱۹۷۰-۱۹۶۹ایللرینده ، قازاخ  بيليملر آکادميسينين، تاریخ، آرکولوژي و اتنوگرافيا انستيتوسونون آرکولوژي بؤلوم باشقاني کمال آکيش اوغلونون يؤنتيمينده قازيلان، آلما آتا شهري نين 50 کیلومتر. ياخينينداکي، اينديکي ايسسيق قصبه سيندا بولونان ایسيق کورگاني بير تصادوف سونوجو اورتايا چیخارییلمیشدیر.  

      بکين نور موحاممدوو، 61 ياشيندا، تاریخچي.  :" من بیر نایمانام (موغول قبیله سی)بورالاردا دوغولدوم و بؤیودوم " دئییر. " آز ايله ريده بير فابريکا وار. 1969 ایلینده  فابريکانين اينشااتي دوام ائدرکن مزار اورتايا چيخميش. تاریخچي اولدوغوم اوچون گليب باخمامي ايسته ديلر. من اورايا وارديم و مزاري اللريمله آرالامايا باشلاديم. مزارلارين اوزرينده کي  آغاچلار آتش گؤرموش کیمی يانمادان کول حالينه دؤنوردو. آلتين گئییملی آدام چيخديغيندا پاريلتيسيندان و ايشيغيندان گؤزلريميز قاماشدي، بير سوره باخاماديق اونا. آلتين گئییملی آدامين يانيندا، اوزرينده يازيلار اولان بير ده تاس واردي. الينده کي  اوزوگو من تاخدیم. "  داها سونرالاري دوروم يئتکيليلره بيلديريلير و قازي داها گئنيش چاپلي اولاراق دوام ائتديريلير. جسدين آلتين قافتانی نین  و چوخ  ساييداکي آلتين اشيانين مزاردا اله گئچيريلمه سي کورگانين سويولماديغيني گؤسترمکده دير.  

      ایسيق کورگاني نين ياپيسي اوچون بونلاری سؤیله مک اولار : 7. متره درينليگينده کي  مزار اوداسي نين اوزري توپراق-داش ييغينييلا قاپاديلميشدي. بو اودا، باشقا  هون کورگانلاريندا اولدوغو کیمی دوزلمیشدی . قالين چام کؤتوکلريندن ياپيلميش مزار اوداسي نين اؤلچولري 3*2 متره بویودوندادیر. اودانين درينليگي ايسه 20/1  متره دير. آنجاق، چام کؤتوکلري نين ايچريدن يونتولاراق دوزلشديريلديگيني گؤروروک . آراشديرماجيلارين آچيقلامالارينا گؤره مزار اوداسي نين آغاج  استروکتورو ديشيندا حاضيرلانميش و سونرا قازيلان چوخورا ائنديريلميشدير. زميندن کورگانين تپه سينه قدر اولان يوکسکليک 9 متري، کورگانين اوزرينده کي  قاییرما  تپه نين چاپي ايسه 60 متري بولماقدادير.  

        اؤنجه ليکله بو بولونتولارين هانسي توپلولوغا عایید اولدوقلاري مسئله سی  تارتيشما قونوسو اولموشدور. قازینی ياپان قازاخ- تورک آرکولوقلاري بو اثرلري گئنلليکله م.اؤ. بئش-دؤرد. يوزایللره  و ساکالارا مال ائتمکده ديرلر. قازاخلار اؤز  کؤکنلريني تورک اولاراق قبول ائتديکلري ساکالارا دايانديرديقلاري اوچون بو شکيلده بير دوشونجه يه  وارميشدیلار.  

      ياپيلان چشيدلي آراشديرمالار، اثرلرين بوزقير کولتورونه منسوب تورک ويا ان آزيندان تورکلرله اقربا  (يا دا تورکلشميش) بير قووم  طرفیندن ياپيلديغينا ايشارت ائدیر. يازي نين گؤک تورک کيتابه لري نين آلفابه سينه بنزرليگي و اثرلرين ميتولوژيک، ايکونوگرافيک اؤزلليکلري نين هون صنعتینه چوخ  اویغون اولوشو ندنييله، اؤزلليکله تورکييه لي تورک آراشديرماجيلار بونلاري هون اثري اولاراق نيتلنديرميشدیلر.    

  کورگاندان چيخان ماترياللار  

      آچيلان مزارين ايچيندن دؤرت مینه  ياخين آلتين اشيا چيخاريلميشدير. مزاردا اله گئچن چشيدلي اشيالار آراسيندا ساخسی  قاپلار، آغاج تاباقلار، 2 گوموش سیرغا  و يازي نين اوزرينده يئر آلديغي بير گوموش چاناق ايله باشقا بيرچوخ  اوبژه  واردير. 18 ياشيندا اولماسي گرکن گنچ بير پرنسه عایید جسدين اوزرينده کي  آلتين زیرئه  باشلي باشينا بير صنعت اثريدير.  

    آلتين گئییملی آدام و چاناقداکی يازي  

  18 ياشيندا اولماسي گرکن گنچ بير پرنسه عایید  جسدين اوزرينده کي  آلتين زیرئهين باشلي باشينا بير صنعت  اثري اولدوغونو سؤيله ميشديک. بو گئییم خالیص  آلتيندان ياپيلميش و موکممل بير ايشچيليکله قاییریلمیشدی. بو گئییمین اؤزلليکلري بئله دير: جسدين باشيندا اوزرينده آلتيندان ياپيلميش تصویرلرین قابارتما  اولاراق يئر آلديغي کولاه شکلينده بير باشليق بولونماقدادير. باشليغين تپه سينده ده بيرحئیوان هئيکل جيگي يئر آلير. آيريجا اوخ اوجلاري، آلتين ياپراقلار، داغ قيوريملاري اوزرينده دونيا آغاجيندا قوشلار، آرسلان، داغ کئچيسي کیمی ميتولوژيک و سمبوليک آچيدان اؤنملي اولان حئیوان تصویرلری واردير. باشليغين اؤنونده بوينوزلو- قانادلي آتلار سيمتريک اولاراق يئر آلماقدادير.  

     زیرئه گؤملک، اشکنار دؤرتگنلر شکلينده بيرلشن پارچالاردان اولوشور. اشکنار دؤرتگنلرين بير طرفینده  اوچگنيمسي ياپراق شکيللري واردير. قوللارين اوست کسيملرينده و يئنلرينده آرسلان باشلاري بولونماقدادير. ياخا چئوره سيندن آشاغييا ائنن و اتکده ده دوام ائدن شریتده آرسلان باشلاريندان اولوشماقدادير. دري کمر اوزرينده آلتين قابارتما  کمر پلاکالاريندا حئیوان تصویرلری  بولونماقدادير. کمر لوحه لرینده  ديزلري بؤيوک، بوينوزلاري آرخايا دوغرو اوزانان گئييک تصویرلری، اوسلوپلاشميش آرسلان باشلاري بولونماقدادير. جسدين گئيديگي شالواری  و چکمه سي نين يوخاري طرفلری ایله ديزلري ده آلتيندان سوسلودور.  

  پرنسين سول طرفینده آلتیندان خنجری بولونماقدادیر. ساغ طرفینده ده  کمرينه آلتينلا باغلانميش ايکي تارافي کسکين بير قیلینجی   بولونماقدادير. اونون آيريجا يئنه آلتين قاپلي بير قامچيسي دا اله گئچيريلميشدير. خنجرین قبضه سینده و قینیندا دا حئیوان تصویرلر یئر آلير. عینی اؤزللیکلر قیلینجادا گئچرلیدیر .  

    ایسيق کورگانيندان چيخاريلان اثرلرين هامیسی هون صنعتینین  ياپيم و سوسله مه تکنيکلرينه اويماقدادير. حئیوان تصویرلر ، تورک حئیوان تصویرلرینه اویغون اولاراق  اله آلينميشدير.  

      موختلیف  شکيللرده (قاشيق، کپچه، بارداق کيمي) تانيملانان گوموش چاناق اوزرينده 26 حرف تثبیت  ائديلميشدير. بو حرفلرين اوخونماسي چاليشمالاريندا اؤزلليکله اولجاس سوليمانووون ياپديغي چئويري يانکي اويانديرميشدير. اونون ديشيندا پروفسور . موسابايوين، ترانسکريپسييون و ترجومه سي چوخ  طرفدار بولماميشدير. بونونلا بيرليکده اثرلر اوزرينده اولدوغو کیمی، چاناق اوزرينده کي  يازي نين چؤزولمه سي اوچون  ياپيلان چاليشمالار دا حالن دوام ائتمکده دير.  

      ايلک ترجومه نی ياپان سوليمانوو بئله  بير ايفاده نی اؤنرميشدير:

"Khan Uya üç otuzı (da) yok boltı. Utugsi  tozıltı."

  " خان اويا اوچ اوتوزي (دا) يوق بولتي اوتيگسي توزيلتي. "   " خانين اوغلو ييرمي اوچ ياشيندا يوخ اولدو (خالقین) آدي ساني دا يوخ اولدو. "   

 خدیجه  شيرينه گؤره ايسه، گؤک تورک يازي سيستئمي ایندیلیک  بيلينمه ين بير تاریخده تورکلر طرفیندن قوللانيلمايا باشلانميشدير. تورک دامغالاري نين و ايدوگراملاري نين گله بيله جگی  ان اينجه و اکونوميک نوکته نی  گؤسترن گؤک تورک يازيلي ايلک متين اؤرنگی ، م.اؤ. دؤرد.- بئش. یوز ایللره عایید  اولدوغو تثبیت  ائديلن ایسيق کورگانيندان چيخاريلان گوموش بير چاناغين ايچينه قازيلميشدير؛ آنجاق بو يازي نين بيليم اؤلچوتلرينه اويان بير اوخوما دئنه مه سي هنوز ياپيلاماديغيندان، 687- 692 ایللرینه  تاریخلنديريلن چاير کيتابه سي، گؤک تورک يازيلي ان اسکي متين اولاراق قبول ائدیلمیشدیر.

      آلتين گئییملی آدامين و يازينين اؤنمي  

     آلتين گئییملی آدامين صنعتسل  و تاریخسل اولاراق دگری

      آلتين گئییملی آدام، خالیص آلتيندان و موکممل ال ايشچيليغي ايله ياپيلميشدير. اوزرينده کي  سوسلمه لر چوخ دیققت  چکيجيدير و گونوموز تکنولوژيسي داهي بونو ياپمادا خئیلی  زورلاناجاق کیمی دیر. آيريجا بو سوسلمه لر تورک کولتور تاریخي آچيسيندان دا چوخ دگرلی دیر. ایسیق آلتين لوحه لرینده کی موتيفلر، آت، داغ کچيسي، گئييک، قاپلان، پارس، قورد، ييرتيجي قوش کیمی موتيفلر داشیر. دیققت ائدیلیرسه بو اؤیه لر کلاسيک تورک کولتورونون اؤیه لريندندير. يئنه بو اؤیه لرين هون صنعتینده ساخسی ایله  قولانیلدیغی  . بو سوسلمه لرده حئیوان  موتيفلري جانلي بير شکيلده چکیلمیشدیر  کي بو اوسلوپ تورکلرين ايجادي اولان  " حئیوان صنعتی  " نين بنزريدير.  

    چاناقداکي يازي و بو يازينين تورک تاریخي آچيسيندان اؤنمي  

     تاریخچيلر آلتين گئییملی آدامين اي.اؤ. 6. يوز ایله عایید اولدوغونو سؤيله ییرلر.  آما بو قونودا تارتيشما وار. اينجله مه هیئتینده کي  کاظيم ميرشان فرقلی  دوشونور و بو تاریخي اي.اؤ. 3.500- ه  آپاریر. ميرشان، آلتين گئییملی آدامين يانيندا بولونان گوموش تاسداکي يازینی اوخودوغونو، بو يازيداکي ديل بيلگيسي، جومله ديزيمي و کلمه ياپيسيني آنجاق او تاریخلره عایید اولا  بيلجه گيني بیلدیریر.  

      قازاخیسان  بيليملر آکادميسي تاریخ و اتنولوژي انستيتوسو باشقاني پروفسور. دوکتور. مامت کويگلدي، اؤزلليکله آلتين گئییملی آدام اوزرينده دورور. سوويت دؤنمينده مزاردا بولونان سوموکلرين اون دؤرت آيري کاربون تئستي نين اولدوغونو و بونلارين بيربيريني توتماديغيني، بو اون دؤرت آيري تئستين اؤزلليکله بيربيرييله اؤرتوشدوروله مه ديگيني ايفاده ائدیر. فقط آغير باسان گؤروش بو تاریخين م.اؤ. 5-4. يوزييل اولدوغودور.  

      بو اثرلر، آلماتي شهري نين اورتاليک موزه سينده سرگيلنمکده دير. موزه ده سرگيلنن آلتين گئییملی آدام، گرچگيندن بير اويارلاما. گرچک بولونتو، قازاخيستان مرکز بانکاسي قاساسيندا ساخلانیلیر.  

     قازاخیستاندا هر کسین بیلدیگی و دگر وئردیگی ، اونور و غورور دویدوغو بیر وارلیق کیمی ، آلما آتانین  ان بويوک ميدانيندا اونون هئيکلي وار. رسيم بؤلومو اؤیرنجيلري ميداندا او هئيکلين رسميني چکمه گه چالیشیرلار. قازاخیستاندا هر یئرینده آلتين گئییملی آدامدان بير شئيلر گؤرمک مومکون.  

 

      سونوچ  

  گؤرولور کي، تورک تاریخي نين ايلک يازيلي بلگه لري نين اورخون آبيده لري اولدوغو فيکري آرتیق دگیشمکده دیر، دگيشمه ليدير. ایسیق کورگانيندا چيخان يازيت، حاقلی  اولاراق تورک تاریخي نين ايلک يازيلي بلگه سي عنوانيني داشیماقدادیر. فقط بو قونودا سيخينتيلار ياشانماقدادير. اؤنجه ليکله بو کورگانداکي سوموکلرین  کاربون دئنيلري طرفسیزلیکله  ياپيلماماقدا و بوندا کؤتو بير نييت ياتماقدا اولدوغوغایت آچيق بير شکيلده اؤزونو  گؤسترمکده دير. بو سوموکلرین اون دؤرت آيري تئستي ياپيلميش فقط هئچ بيري بيربيريني توتماماقدادير. اؤيله ايسه، باشدا، بو کورگانين رسمي صاحیبي اولان قازاخيستان اؤلکه سي نين و داها سونرا تورکييه کیمی تورک اؤلکه لري ايچينده گليشميش بولونان اولکه لرين بو قونودا حساس داورانماسي گرکمده و هر تورلو يارديمي ياپماقدا اليندن گله ني ياپمانی اؤزونه بير اؤده و حیس ائتمه سی  مجبوري اولماقدادير. يئنه تورک اؤلکه لري نين باشدا گلن گؤرولريندن بيري ده، دوام ائدن قازي نين ماددي گليري نين آرتتيريلماسي و بؤيلجه داها وئريملي سونوچلار الده ائديلمه سي نين ساغلانماسيدير. ديگر بير گؤره و ده، بو پروژه يه دگرلي علم  آداملاري نين گؤندريلمه سيدير.  

  فقط  ان اؤنملي گؤره و باشدا تاریخچيلره دوشمکده دير. هر شئي بير يانا، آرتيق تورکلر اوچون  يازي نين قوللانيم تاریخي نين چوخ  اؤنجه لره دايانديغي، يازي نين ايجادي نين تورکلر طرفیندن  گرچکلشديريلميش اولونابيلجگي کیمی بيلگيلر توپلوما اولاشديريلماليدير. ايشده بونو دا تاریخچيلر ياپماليدير. بو قونو حاققیندا هله ده ، تورکيه ده  يازيلميش تک موستقیل  کیتاب اولماماسي تورکيه لي تاریخچيلرين اوز قاراسیدیر. اوماریق بو قارا لکه ، ان قیسا  زاماندا سيلينه جکدير.  

 

 

  

قایناق:

    چاي، عبدالخالوق  م. - ايلهامي دورموش،  " ايسکيتلر " ، تورکلر، ج-1، يئني تورکييه يايينلاري، آنکارا 2002، س.575-596.  

     چوروهلو، ياشار،  " هون ساناتي " ، تورکلر، ج-4، يئني تورکييه يايينلاري، آنکارا 2002، س.54-76.  

     اسين، ائمل،  " ايچ آسيادا ميلاددان اؤنجه کي  مين ایلده  تورکلرين آتالارينا عطف ائديلن کولتورلر " ، تورکلر، ج-1، يئني تورکييه يايينلاري، آنکارا 2002، س.494-517.  

  قفس اوغلو، ايبراهيم، تورک ميللي کولتورو، اؤتوکن يايينلاري، ايستانبول 2003.  

      سومونجو اوغلو، ثروت،  " آلتين گئییملی آدام " ، اطلس درگيسي، س. 137، آغوستوس 2004، س.138-142.  

کؤچورن: ائلچین

یازی وطن بیر سایتیندان آلینمیشدیر. 

 

يازان : عباس ائلچین شنبه ۱۳۸۹/۰۱/۱۴ |