" آنامین کیتابی " اثرینده آذربایجانچیلیق
یازار: آیتن شامیلووا
" گؤزومو عؤمرومده بیرینجی دفعه آچان کیمی دونیانی قارانلیق گؤرموشم " ، –دئین(2، 13) ج. محمدقولوزاده بوتون حیات و یارادیجیلیغینی بو قارانلیق دونیانی آیدینلیغا چیخارماغا حصر ائتمیشدیر. " آنامین کیتابی " درامی محض بو قارانلیق دونیانین – فاناتیزم، جهالت، " ضیالیلیق سیندرومو " ایچینده بوغولارکن میللی-معنوی کیملیگینی اونوتموش ذهینلرین، بوتؤولوکده، وطنین طالع کیتابیدیر.
آذربایجان خالقینین طالع کیتابی - "آنامین کیتابی"
بؤیوک رئالیست صنعتکار جلیل محمدقولوزادهنین «آنامین کیتابی» اثری میلّی ایستیقلال، دؤولتچیلیک، موستقیللیک ایدهآللارینی اؤزونده عکس ائتدیرن چوخ قیمتلی بدیعی مخزندیر. بو اثر، فیکریمیزجه، باشدان-باشا سمبوللار اثریدیر. بو پیئس اصل آذربایجاننامهدیر، آذربایجانچیلیق ایدئیالارینین منبعیدیر. آکادمیک عیسی حبیببیلینین سؤزلریله دئسک: «آنامین کیتابی» – آذربایجانین میلّی ایستیقلالی حاقیندا ۲۰-جی عصر بویو یازیلمیش سیلسیله اثرلرین معنوی آناسیدیر. ...ج.محمدقولوزادهنین «آنامین کیتابی» اثری ...میلّی-معنوی اؤزونودرک، وطنچیلیک، میلّی بیرلیک و موستقیللیک درسلیگیدیر. «آنامین کیتابی» – آذربایجانین...طالع کیتابیدیر، میلّی ادبیاتیمیزین ان موکمّل آذربایجاننامهسیدیر».
" ملا نصرالدین" درگیسینین تبریز دؤورو (1921-جی ایل)
بایرام حاجیزاده
امکدار اینجه صنعت خادیمی، صنعتشوناسلیق اوزره فلسفه دوکتورو، پروفسور
اؤزت :
مقاله بوتون موسلمان شرقینده ایلک ساتیریک درگی کیمی تانینمیش "ملا نصرالدین" مجموعهسینین تبریز دؤوروندن - اونون نشرینین یاخین شرق و ایرانین مدنی حیاتیندا موهوم حادیثهیه چئوریلمهسیندن بحث ائدیر. "ملا نصرالدین"ین ایران ساتیریک قرافیکی و ساتیریک مطبوعاتینین فورمالاشماسیندا و کاریکاتورون موستقیل ژانر کیمی تانینماسیندا اوینادیغی رولو ایشیقلاندیران بو مقالهده مؤلیف آذربایجانلی رسام سیدعلی بهزادین 1921-جی ایلده درگی اوچون ایشلهییب حاضیرلادیغی - اؤزونده ایستهزا، آجی گولوش، طعنه و تنقید داشییان موختلیف مؤوضولو کاریکاتورلارینی گئنیش تحلیل ائدیر.
آچار سؤزلر: "ملا نصرالدین"درگیسی، تبریز دؤورو، کاریکاتور، ساتیریک رسم، مطبوعات
علویه طاهرقیزی
محمد امین رسولزاده "ملا نصرالدین" درگیسی حاقیندا دؤوری مطبوعاتدا یازیردی:
"حوریتین، حورّاندیشلیگین معبدی، شوبههسیز کی، خورفاتین، اباطیللیگین بوتخانهسی یئرینده تیکیلمهلی ایدی. بونا گؤره بیرینجیسینین تیکیلمهسی ایکینجینین ییخیلماسینا باغلی ایدی. بو وظیفهیی کیم گؤرهجکدی؟ "تلخک" ملا نصرالدین؟ تخریب وظیفهسینی "ملا نصرالدین" کامالی-مووفّقیتله گؤرویوردو. او یاخیجی، ییخیجی ایستهزاسینی کؤهنهلیگی تمثیل ائدن نرسه و کیمسهلردن اسیرگهمییوردو. ان قووّتلی هوجومونو گؤزوباغلی تعصوبه، فیکیر و تصوّوردهکی اسارت و تحمّولسوزلیگه تؤوجیه ائدییوردو. اؤلو فیکیرلر، اؤلگون معیشتلر اونون دیری خندهلرینه معروض قالاراق اینتیباه قهقههلری دوغورویوردو. او آغلاناجاق حاللارا گولویوردو. گولدورهرک آغلادییوردو. او، حتّی آغلاماغا دا گولویوردو. چونکی آغلایا-آغلایا یامان گونلره قالدیغیمیزی یاخشیجا درک ائتمیشدی. ایران تاثیری ایله آذربایجان تورکلرینین حیاتی-معنویهسی هامان ایل بویو آغلاماقدان عیبارت اولوب قالمیشدیر. "چوخ گولن چوخ آغلایار" - دئیرلر. فقط، "چوخ آغلایان چوخ گولر" دئییلسه ده، دوغرو چیخار".
میرزه جلیل، درگی حاقیندا تواضعکارجاسینا بئله دئییردی: "ملا نصرالدین" منیم عزیز یولداشلاریمین اثرلرینین مجموعهسیدیر کی، من ده اونلارین آغساققالییام".
میلّی شوعورون فورمالاشماسیندا جلیل محمدقولوزادهنین عوضسیز رولو
یازان: کمال جمالوف
پداقوژی اوزره فلسفه دوکتورو،
"سیزی دئییب گلمیشم، ائی منیم موسلمان قارداشلاریم!" خطابی ایله چاپدان چیخان "ملا نصرالدین" درگیسی چتین بیر دؤورده موباریزه مئیدانینا آتیلیر. اونون گور سسی ایلدیریم سورعتی ایله اطرافا یاییلیر، او سس نینکی گونئی قافقاز اؤلکهلرینده، حتّی اونون سرحدلریندن چوخ اوزاقلاردا ائشیدیلمگه باشلانیر. "ملا نصرالدین" درگیسی باکیدا، تبریزده، ناخچیواندا و گنجه ده یاییلیب شؤهرتلندیگی قدر، تهراندا، آنکارا و ایستانبولدا، داشکندده و آشقاباددا، کازاندا و اورنبورقدا، هشترخاندا و اوفادا، موسکودا و پتربورقدا، سمرقندده، آمریکا، اینگیس، فرانسه، هیندیستان، چین، فنلاند و کلکتهده، ایتالیادا [باخ: "ملا نصرالدین" درگیسی، 1911، نؤمره.38] دا یاییلمیش، هر یئرده ده موترقّی ایجتیماعی قووّهلر موحیطینده بؤیوک نوفوذ قازانمیشدیر. آز کئچمیر کی، آذربایجانلیلارین داها چوخ مرکزلشدیگی تیفلیسین شئیطانبازار محلّهسی "ملا نصرالدین" دوشمنلرینین قورخولو یوواسینا چئوریلیر.